Bibliotheek » Ach Lieve Tijd - West-Friesland » Deel 2: Westfriezen en hun verkeer » pagina 40

Twintig eeuwen Westfriezen en hun verkeer

Een man op een houtvlot ter hoogte van Koedijk, op de vaart tussen Alkmaar en de Zijpe. Om naar Alkmaar door te mogen varen moest hij een stuiver tol betalen aan pachter Jan Bakker, hier boven op de houten brug staand. J.A. Crescent schilderde het tafereel in 1790. (RAA)

De burgemeesters van Alkmaar gaven daarom opdracht om ‘schuyten met Puyns en andere Stads vullis’ in de vaart te gooien. In 1654 was de Hoornse Vaart zo ondiep geworden dat er geen doorkomen meer aan was. Woedende schippers moesten hun lading gedeeltelijk lossen of voor veel geld spannen paarden inhuren om hun schuit met geweld over de ondiepten te slepen. De stortvloed van klachten van de schippers en hun dorpsbesturen haalde maar weinig uit. Nog in 1787 werd er geklaagd over ondiepten. En dat terwijl er inmiddels in Alkmaar een heffing op de passerende scheepvaart was ingesteld om het baggeren van de stadsgrachten te betalen!

Na eeuwen beurtvaart werd op 28 mei 1935 de Loet, startpunt van de waterweg tussen Schagen en Alkmaar, afgesloten en gedempt. Op deze foto, die op 27 mei 1935 werd genomen, liggen er nog drie beurtschepen. (D. Bleeker, Schagen)

Naast de problemen met modder en prut waren er de vele overtomen en sluizen, noodzakelijke maar lastige obstakels voor de doorgaande scheepvaart. Overtomen of overhalen bestonden in vele soorten en maten. De kleinere waren uitgerust met eenvoudige handspaakwielen om roeibootjes over een polderdijk te trekken.
Veel imposanter waren de enorme overtomen, geschikt om grote schuiten over een dijk te krijgen. Bij de aanleg van dergelijke overtomen werd een gedeelte van de dijk verlaagd en van een gladde houten helling voorzien. Die helling werd ook nog eens stevig ingevet. Bovenop de overtoom werd een enorme windas of lier gebouwd. Met behulp hiervan konden vrij grote veerschuiten van ettelijke tonnen over de dijk worden gehaald, beladen en wel.

Een stuiver voor een veerschuit

In de Westfriese Omringdijk bevonden zich rond 1650 dergelijke zware overtomen bij Schoorldam, Alkmaar, Avenhorn en Broekerhaven.

Het Niedorper Verlaat, een gehucht ten westen van Oude Niedorp, is rond 1532 ontstaan op een kruispunt van wegen, bij de aanleg van een verlaat of schutsluisje. Daardoor werden de Niedorper Kogge en het water van de Waert met elkaar verbonden. Tot die tijd moesten de Niedorpers gebruik maken van een overtoom in de dijk van de Zijdewind. Op de voorgrond van deze tekening van Cornelis Bok ligt een beurtschip en bij de brug is een trekschuit afgemeerd. Het sluisje werd in 1936 gesloopt. (RAA)

Westfries Biografisch Woordenboek
Visser, Gré
(1917-2012)

Vierkant 2019
Nummer 1 (Maart)

Westfriese Gatenkaas
VII. Cultuurgeschiedenis

De Westfriese Molens
Poldermolen
Obdam