Archivering » West-Friesland toen en nu » Deel 4. Onderweg » pagina 34-39

4.7 Voormalige herberg aan de Niedorper Verlaat

Vertrekpunt van de trekschuit naar Alkmaar

Langs de provinciale weg N242, bij Oude Niedorp, trekt een opmerkelijk huis in het gehucht Verlaat de aandacht. Het is een vierkant monumentaal pand dat bekend stond als de herberg 's Lands Welvaren in de tijd dat hier het Niedorper Verlaat was en er de trekschuit naar Alkmaar vertrok.

Het Niedorper Verlaat was ooit een knooppunt van weg- en waterwegen. Om van de nog niet drooggemaakte Heerhugowaard in de Niedorper Koggen te komen, maakte men bij Zijdewind een overtoom zodat de scheepjes over de dijk konden worden getrokken. Dat ging goed totdat omstreeks 1532 een verlaat werd aangelegd: een doorbraak in de dijk met een sluis zodat men kon spuien en schepen schutten. Overigens bouwden de waarschappen (heemraden) van Oude- en Nieuwe Niedorp de sluis zonder de vereiste toestemming van de landsheer, dat was in die tijd keizer Karel V.
De sluis was na de drooglegging van de Heerhugowaard een bron van geschillen. In uitzonderlijk droge zomers wilde men nog wel eens de zeesluizen open zetten om water in te laten. De boeren in de Heerhugowaard eisten echter dat de sluis hermetisch gesloten bleef zodat er geen zout water in de ringvaart en hun sloten zou stromen.
Ook het gemakshalve spuien van overtollig water onder normale omstandigheden werd niet op prijs gesteld. Een reeks ruzies en processen was het gevolg. Ondertussen was het in die tijd een drukte van belang bij het Niedorper Verlaat. Grote aantallen marktschuiten uit Winkel, Kolhorn en Barsingerhorn passeerden er op weg naar de markten in Alkmaar, Hoorn, Haarlem en Amsterdam.

Trekschuit

In 1692 werd besloten dat er vanaf het Verlaat een trekschuit op Alkmaar zou gaan varen. Het luiden van een klokje, gegoten in 1690 door de gebroeders Hemony, gaf de afvaarten aan. Kwajongens zaaiden verwarring door ontijdig de bel te luiden. Er werd een keur uitgevaardigd waarbij het verboden was de bengel (luidklokje) te ‘reppen, goijen, smijten, nog met haecken, stocken of anders’ te laten klinken. Er stond een boete van drie pond op. Als het kinderen betrof, werden de ouders aansprakelijk gesteld. Het klokje verhuisde later naar de openbare lagere school van Nieuwe Niedorp.
Er werd gevaren met een snip, een platbodem met één mast die nog het meest lijkt op een kleine tjalk. De eerste schuit vertrok om zes uur in de morgen, 's zomers om vijf uur en op zaterdag al om vier uur, zodat de kooplui op tijd konden zijn voor de markt in Alkmaar.

De Slag

Op 9 oktober 1799 was het anders zo kalme Niedorper Verlaat het toneel van grote gevechten. Het was de tijd van de Bataafsche Republiek. Nederland was in handen van de Fransen. Nadat in Den Helder Engelse en Russische troepen waren geland, werd een Engelse eenheid nabij het strategisch gelegen Verlaat ondergebracht.
Het kwam daar tot heftige strijd met het Bataafse leger. Er vielen enkele tientallen slachtoffers en de Bataafse troepen moesten zich terugtrekken. De bewoners werden schadeloos gesteld voor de schade aan hun huizen, inboedel en vee. De rust keerde terug. De toen weer idyllische plek is door de cipier-schrijver-schilder Cornelis Bok omstreeks 1820 diverse malen geschilderd. Sindsdien is er veel veranderd. Het Verlaat werd gedempt, het sluisje gesloopt in 1936. De herberg deed tussen 1919 en 1930 dienst als pakhuis voor de Land en Tuinbouw Bond Kring Koolstreek. In 1960 werd het karakteristieke pand aangepast tot dubbel woonhuis.

De fraai gekalligrafeerde voordeur van het pand met een verwijzing naar de voormalige bestemming en vermoedelijke ontstaansdatum. (Foto TM)