Bibliotheek » West-Friesland toen en nu » Deel 6. Het zeegat uit » pagina 34-37

6.7 Het graf van Dirck Rembrandtsz van Nierop

Cartograaf, astronoom en wiskundige

Aan de voet van de toren van de in 1963 afgebroken hervormde kerk aan de Dorpsstraat in Nieuwe Niedorp bevindt zich de fraai bewerkte grafsteen van Dirck Rembrandtsz van Nierop. Hij was misschien wel de belangrijkste astronoom en wiskundige die West-Friesland heeft gekend.

Detailfoto van de grafsteen van Dirck Rembrandtz van Nierop. De steen bevindt zich in Nieuwe Niedorp aan de voet van de kerktoren aan de Dorpsstraat. (Foto TM)

Dirck Rembrandtsz van Nierop werd in 1610 in Nieuwe Niedorp geboren. Over zijn jeugd en opleiding is weinig bekend. Hij was schoenmaker van beroep, maar al op dertigjarige leeftijd had hij een dermate hoog niveau in de wis- en sterrenkunde bereikt dat geleerden uit binnen- en buitenland hem aanschreven en om advies vroegen.
Van Nierop onderhield onder meer contacten met de filosoof René Descartes, de scheepsbouwkundige Nicolaas Witsen en de sterrenkundige Christiaan Huygens. Van Nierop overleed in 1682 in zijn geboorteplaats.

Positiebepaling

De wis- en sterrenkunde waren praktijkgerichte studies en nauw verbonden aan de zeevaart. Na circa 1600 kregen Nederlandse kapiteins en schippers steeds meer behoefte aan een betrouwbare positiebepaling op de oceanen. In voorgaande decennia voer men veilig langs de kust en waren de atlassen en zeekaarten van bijvoorbeeld Lucas Waghenaer zeer bruikbaar.
Op volle zee waren de zon, de maan en de sterren echter de enige vaste oriëntatiepunten. Het vergde wel enig rekenwerk voordat men poolshoogte kon nemen en de gradenboog of astrobularium op de juiste wijze kon gebruiken. In vrijwel alle belangrijke handelscentra ontstonden daarom zeevaartschooltjes, waar zowel kapiteins als (aankomende) stuurlieden een opleiding konden volgen.
Zo kregen in Amsterdam Jacob van Heemskerk en Gerrit de Veer, die tot de eerste reizigers naar de Noordelijke IJszee behoorden, les van de vermaarde wiskundige Robbert le Canu. Ook Cornelis de Houtman, die als eerste de oversteek naar Oost-Indië maakte, was één van zijn leerlingen.
Le Canu raakte door zijn vrijzinnige denkbeelden in Amsterdam in ongenade bij de grote handelscompagnieën, maar dit was voor de even vrijzinnige Hoornse koopman – en burgemeester – Pieter Jansz Liorne geen beletsel Le Canu naar zijn stad te halen.

Prent uit de Harmonia Macrocosmica (1660) van Andreas Cellarius met een figuurtje met een Jacobsstaf, de voorloper van de sextant, die werd gebruikt voor navigatie op zee. (Pc)

Liorne liet speciaal voor hem aan het Baadland in Hoorn een woning annex schooltje bouwen, waar hij zijn lessen kon voortzetten. Hoewel hiervoor nooit aanwijzingen zijn gevonden, is het niet onmogelijk dat ook Van Nierop lessen bij Le Canu heeft gevolgd. Van Nierop verwijst in zijn boeken soms naar het werk van Le Canu en beiden behoorden tot dezelfde doopsgezinde gemeenschap.

Nalatenschap

Van Nierop bleef zijn gehele leven wonen in Nieuwe Niedorp, in het huis van zijn broer. Hier gaf hij lessen in de wiskunde en stuurmanskunst aan een kleine kring geïnteresseerden. Onder zijn leerlingen bevonden zich onder meer Rembrandt Pietersz van Nierop, de zoon van zijn broer Pieter, en Jan Albertsz van Dam uit Hoorn.
Van Dam trouwde met een zuster van Rembrandt Pietersz. Hij bracht het succesvolste werk van Dirck Rembrandtsz van Nierop, het Nierper Graed-Boeck (1660), ongeveer vijftig jaar na dato uit als de Nieuwe Hoornse Schatkamer (1712). De maanstanden en getijden die Van Nierop had berekend, konden vrijwel onveranderd worden herdrukt. Van Dam kreeg ook bekendheid als de leraar van tsaar Peter de Grote van Rusland en leidde een konstschool of zeevaartschool in de Nieuwsteeg. Rembrandt Pietersz nam omstreeks 1715 deze zeevaartschool over van Van Dam en gaf als leermeester enkele brieven uit die zijn oom had geschreven aan beroemde wetenschappers uit binnen- en buitenland. Dirck Rembrandtsz van Nierop publiceerde tijdens zijn leven ruim dertig wetenschappelijke werken, onder welsprekende titels als Nederduytsche Astonomia… (1653), Onderwijs der Zee-vaert (1670), het Nieuw Groot Stuurmans Zeespiegel (1683) en het eerder genoemde Nierper Graedboek. Dit laatstgenoemde werk zag men in de eigen tijd als een onmisbaar handboek voor stuurlieden, want het werd tijdens het leven van Van Nierop al negen keer herdrukt.

De fraaiste grafstenen uit de afgebroken kerk werden op een rij in de buitenlucht geplaatst aan de voet van de kerktoren. (Foto TM)

Westfries Biografisch Woordenboek
Koning, Simon
(1906-?)

West-Friesland
toen en nu
1.7 Oterleek, schiereiland in de Heerhugowaard

West-Friesland
Oud & Nieuw (2001)
Grote veranderingen tekenen West-Friesland

Vierkant 2001
Hooibroei: West-Friesland of Westfriesland?