Archivering » West-Friesland toen en nu » Deel 7. Sporen van strijd » pagina 10-13
Aan het einde van de Paulus Potterstraat in Enkhuizen steekt in een grasveldje een cirkelvormig bouwwerk iets boven het maaiveld uit. Het geeft de plaats en de omtrek aan van de Spijtbroekstoren. Tegen de aanpalende woning is een informatie bord bevestigd dat de geschiedenis van dit lage, ronde monument beschrijft.
Prent van de Opstand van het Kaas- en Broodvolk die plaatsvond in de
jaren 1491/92 naar aanleiding van een belastingverhoging. De opstand van de verarmde Kennemer en
West-Friese boeren versnelde in Enkhuizen de bouw van de Spijtbroekstoren.
(RAA)
In 1984 vierde de Vereniging Oud Enkhuizen in het toenmalige Waagmuseum haar veertigste verjaardag met
een tentoonstelling van Enkhuizer stadsplattegronden. De bijzondere aandacht voor de oude stadsplattegrond
en de toevallige sloop van een huis in datzelfde jaar vormden de aanloop naar het ontdekken van de
restanten van de wal-toren. Die was ooit in de stadsmuur van Enkhuizen opgenomen en had bij zijn bouw
al de naam Spijtbroekstoren gekregen.
Toen aan het einde van de 15de eeuw de Hoekse en Kabeljauwse Twisten geleidelijk aan verflauwden,
kwamen de Enkhuizers alsnog tot het besef dat de verdediging van hun stad was achtergebleven. Aan de
zeezijde was voor de havens wel veel aandacht geweest en daar ontstonden steeds weer nieuwe plannen.
Maar de lage aarden omwalling aan de landzijde kon niet voldoende bescherming meer bieden. Toen dan
ook in deze contreien nog één keer een strijd opvlamde van het platteland tegen de steden,
de opstand van het Kaas- en Broodvolk, begon de stad haar omwalling te versterken. De opstand van het
Kaas- en Broodvolk in 1492 was een wanhoopsactie van vertwijfelde boeren die vanuit Kennemerland en
West-Friesland naar de steden optrokken.
Omstreeks 1720 tekende Jacobus Stellingwerff (1676-1727) d' Blaeuwe
Poort tot Enkhuysen zoals deze omstreeks 1590 moet zijn geweest. Deze eerste stenen poort van Enkhuizen
ontstond in 1428.
(WFA)
Daar dachten ze de veroorzakers te vinden van hun armzalige leefomstandigheden. Ze droegen banieren
mee met afbeeldingen van kaas en brood er op. De verontrustende verhalen uit Alkmaar en Hoorn over
deze opstandelingen versnelden de strategische aanpassingen van de Enkhuizers. Eén van de
maatregelen was de bouw van een verdedigingstoren op de hoek van het oude grachtenstelsel. Het gebied
waar dat gebeurde, heette toen al vele jaren Spijtbroek. Die naam sloeg op een aanval van de inwoners
van Stede Broec in 1425. Als aanhangers van de Hoekse partij, die Jacoba van Beieren steunde, waren
deze Stede Broecers, verborgen in hooischuiten, de stad genaderd. De Enkhuizers merkten hen op, een
stevig gevecht volgde, maar de aanval werd afgeslagen.
In 1869 schilderde Cornelis Springer (1817-1891) de Spijtbroeksburgwal.
Ondanks de naam ligt de burgwal niet bij de gelijknamige toren, maar maakt hij deel uit van de vergroting
van de stad die na 1590 plaatsvond. De oude toren raakte toen overbodig en werd gesloopt. (Pc)
De nieuwgebouwde toren kreeg de naam Spijtbroekstoren. Hij werd opgenomen in de lage omwalling en ruim
vijftig jaar later in de nieuwe stadsmuur. Na de grote stadsuitbreiding rond 1600 dienden de toen
overbodige toren en muur nog slechts als steengroeve voor de snel groeiende handelsstad.
De tentoonstelling in 1984 en de sloop van een huis precies op de plaats waar de Spijtbroekstoren
moet hebben gestaan, waren de aanleiding om ter plaatse een onderzoek in te stellen. Het resultaat was
dat ruim onder het maaiveld een rond stuk muurwerk van een meter dik werd gevonden. De plaats en de
vorm kwamen helemaal overeen met de toren op de vogelvluchtkaart die de Enkhuizer cartograaf Waghenaer
in 1577 getekend had.
De Oude Gracht lag vóór 1590 langs de toenmalige vestingwal
van Enkhuizen. De witte brug in het verschiet gaat rechts naar de plek waar de Spijtbroekstoren heeft
gestaan. (Foto TM)
Een commissie werd gevormd en in overleg met de gemeente kwam men tot de conclusie dat opgraven niet
verantwoord zou zijn. Maar met het zichtbaar maken van de contouren en de plaatsing van een informatiebord
kon de kennis van de stadsgeschiedenis op een fraaie manier vergroot worden.
Klik hier voor meer Westfriese woorden en uitdrukkingen.