Bibliotheek » West-Friesland toen en nu » Deel 8. Tuinders, bollenbouwers en saetluyden » pagina 14-19

8.3 Een bel aan de muur in Hoorn

Een zaadmarkt van soms wel honderd meter

Onder de winkelende mensen die over het Breed lopen en rechtsaf het Grote Noord opgaan, zullen er weinig zijn die bij het monumentale hoekpand omhoog kijken. Wie dat wel doet, ziet daar aan de muur een bel hangen. Van 1807 tot 1929 luidden de marktmeesters deze bel om het begin en het einde van de zaadbeurs, die tot de verplaatsing naar de Parkzaal in 1908 op deze plaats gehouden werd, aan te geven.

Gezicht op het Grote Noord omstreeks 1910 met de inmiddels verdwenen gietijzeren luifels voor café Maassen en café De Witte Engel. (Pc)

De originele bel van de zaadmarkt uit 1807. (Foto TM)

Zolang er gewassen worden verbouwd, is er ook zaadteelt. Als men meer zaad teelt dan voor eigen gebruik nodig is, dan is er een basis gelegd voor een handel in het overschot. Zo was er op het eind van de 18de eeuw al sprake van een behoorlijke zaadteelt en zaadhandel. Het werd gebruikelijk dat telers voor eigen rekening en risico zaad teelden en dat op de vrije markt, de zogenoemde zaadbeurzen, aan de tuinzaadbedrijven te koop aanboden. Dit gebeurde door het uitstallen van zichtmonsters van de aan te bieden partij in linnen monsterzakjes. In Hoorn was zo'n zaadbeurs. Daar troffen de handelaren elkaar, ieder met een eigen tafel en een uitstalling van alle aangeboden partijen.

Boven de bel bevindt zich een modern reclamebord van de voormalige rotisserie ‘In de oude Zaadmarkt’ aan de gevel van het Breed. (Foto TM)

Men hield de beurs, sinds ongeveer 1750, op de hoek van het Grote Noord en het Breed bij De Zaadmarkt van Maassen, soms wel over een lengte van honderd meter, in de open lucht. Na afloop van de beurs was het café van Maassen (voorheen de rotisserie In de Oude Zaadmarkt, daterend van 1756) vooral het domein van de handelaren. De telers verbleven meestal in het tegenovergelegen café De Witte Engel. De drukste periode was van direct na de oogst in augustus tot ongeveer maart, dan kwamen er gemiddeld zo'n vijfhonderd handelaren en telers naar de beurs. De beurs vormde dan ook een ontmoetingsplaats voor de telers uit Andijk en De Streek en voor de zaadfirma's.
Het hoeft geen betoog dat het soms maar een kouwe bedoening was, zo op straat. In 1888 gaf de gemeente toestemming om voor de cafés Maassen en De Witte Engel een luifel te bouwen. Het bleef echter behelpen en in 1908 werd dan ook besloten de beurs te verplaatsen naar de Parkzaal aan het Achterom waar betere omstandigheden heersten: een grote zaal waar de kachel brandde en de koffie bruin was. In 1929 besloot men Het Park uit te breiden; de beurs was toen op zijn hoogtepunt met soms wel duizend bezoekers. De uitbreiding kwam niet tot stand. De economische crisis van de jaren dertig maakte een eind aan de groei en stuurde de bouwplannen in het honderd.

De Parkzaal aan het Achterom werd gebouwd in 1876 door A.C. Bleijs. In 1908 bood het onderdak aan de zaadbeurs. (WFM)

De sloop van de Parkzaal in 1968. (WFA)

De keur op de zaadmarkt uit 1756 in één van de keurboeken van Hoorn. Een keur was een soort stedelijke wet, waarin alle geboden en verboden, van in dit geval de zaadhandelaren die samenkwamen op het Noord, werden vastgelegd. In het zaadreglement van 1816 wordt in artikel 11 het gebruik van de bel voor de eerste keer vermeld: ‘De Zaadmarkt zal worden gehouden alle Zaturdagen, en beginnen des morgens ten tien ure, hetwelk door het luiden der Marktklok zal worden aangekondigt’. Voorheen kondigde de klok van de Noorderkerk het begin van de zaadmarkt aan, maar deze werkte niet altijd naar behoren. (Pc)

Westfries Biografisch Woordenboek
Leegwater, Maarten
(1933-2014)

Vierkant 2017
Nummer 2 (Juli)

Weblog Uit en Thuis
16-10-2018: Nationale Archeologiedagen en Westfriesland in de Bronstijd

Vierkant 2015
Nummer 1 (April)