Bibliotheek » West-Friesland toen en nu » Deel 10. Stolpboerderijen » pagina 42-45

10.10 Brongasketel in Wognum

De ontdekkingen van pionier Wouter Sluis

Het museum Huis van Oud bestaat uit de authentieke woning en stallen van een kleine boer met een gemengd bedrijf. Het staat wat verscholen aan de Grote Zomerdijk 33 in Wognum. Dichtbij de slootkant is in 2009 een brongasketel geplaatst, die afkomstig is uit de Wogmeer.
De ketel is niet meer in bedrijf, maar in de stallen is veel informatie te vinden over deze energiewinning, die vanaf 1895 tot ver in de 20ste eeuw huizen en boerderijen van gas voor verlichting, koken en verwarming voorzag. Wouter Sluis is de ontdekker van dat brongas zoals het nu nog wordt gebruikt.

Het Huis van Oud aan de Grote Zomerdijk in Wognum is behalve museum ook het onderkomen van de Historische Stichting De Cromme Leeck. (Pc)

Wouter Sluis werd geboren in 1827 in een stolp in de West-Friese buurtschap De Hout nabij Hoogkarspel. Door zijn huwelijk belandde hij op een boerenplaats in de Beemster.
Nadat zijn vrouw overleden was, trad hij voor de tweede keer in het huwelijk en werd boer op het Deutzenhofje aan de Neckerweg. In de winter van 1875 zag de Beemster boer in een dichtgevroren sloot enkele open gaten in het ijs. Daaruit borrelden gasbelletjes naar boven. Sluis ving die bellen op in een omgekeerde ton en toonde aan dat dit gas kon branden. Met dit experiment legde hij de basis voor de brongasinstallaties die op veel plaatsen in Noord-Holland werden aangelegd. Dat betekende een eigen energievoorziening voor honderden huishoudens. Maar van veel groter belang was dat Sluis met deze vinding ook de boerenkaasproductie behoedde voor een neergang tijdens de grote landbouwcrisis in de jaren tachtig van de 19de eeuw.

Pionier

Wouter Sluis, die als één van de weinige boeren zijn vrouw tweemaal daags hielp bij de productie van de volvette Edammertjes, ontdekte bij het vermarkten dat de afzet begon te haperen en dat de prijs zakte. Hij introduceerde een nieuwe methode van kaas maken. ‘Kaasmaken is een wetenschap, die beoefend dient te worden’, stelde hij. Het via eigen brongas kunnen beschikken over voldoende heet water in de kaaskamer speelde een belangrijke rol in dat productieproces. Wouter Sluis was een pionier in agrarisch Noord-Holland die ver voor de muziek uitliep. Hij maakte het Deutzenhofje tot een kraamkamer van allerlei nieuwe landbouwmethodieken.
Ook ging hij de boeren af om hun zijn manier van kaasmaken te leren. Hij hield spreekbeurten en verstrekte raadgevingen aan de honderden bezoekers op zijn boerderij. In 1872 richtte Sluis met een buurman een fabriekje op, te beschouwen als de eerste Nederlandse kaasfabriek. Die poging mislukte echter, wellicht doordat hij met teveel dingen tegelijk bezig was. Wouter Sluis vond pas gehoor toen de kaasprijs onderuit ging.
De bruggenbouwer tussen wetenschap en praktijk overleed in 1891 in een zenuwinrichting.

Het bedrijvencomplex van FrieslandCampina in Lutjewinkel. (Foto TM)

Aan het eind van de 19de eeuw begon de opmars van de fabrieksmatige productie van kaas. Het silhouet van Oudorp werd als eerste dorp binnen de Omringdijk in 1884 verrijkt met de schoorsteen van een kaasfabriek. In 1885 volgden Warmenhuizen, Nieuwe Niedorp, Barsingerhorn en Schagen. In totaal zijn er in West-Friesland 75 zuivelfabrieken operationeel geweest, waarin kaas werd gemaakt. Er is er nog één over: de Friesland Campina-kaasfabriek in Lutjewinkel.

Bolronde Edammers

Maar na bijna honderd jaar volgde een kentering. In 1971 begonnen Willem en Truus Koopman, wonend aan De Weere, als eersten in West-Friesland weer met het maken van kaas op de boerderij. Hun Edammers vonden gretig aftrek en met de verkoop ervan krikte Koopman en passant ook zijn inkomen omhoog. Zoon Sjaak is in de voetsporen van zijn vader getreden. Zijn vrouw Lia vertelt: ‘Wij brengen als enigen nog de bolronde boeren Edammer op de markt’.

De kaasboerderij van Koopman in De Weere. (Foto TM)

Willem Koopman kreeg in West-Friesland enkele volgelingen. De gebroeders Wim en Piet Klaver richtten in 1977 in hun stolp aan de Langereis een kaaskamer in. Niet voor het maken van gewone boerenkaas, maar voor de productie van kaasspecialiteiten. De grote vraag naar hun product maakte uitbreiding noodzakelijk. De broers stichtten Klaver Kaas BV en lieten op het bedrijventerrein Winkelerzand in Winkel een fabriek bouwen, waarin zo'n acht miljoen liter melk tot kaasspecialiteiten wordt verwerkt. Een tweede productielijn zorgt voor het verwerken van de melkopbrengst van ruim duizend eigen geiten tot kaas. Deze boerenkaasfabriek staat op een steenworpafstand van de FrieslandCampina-fabriek in Lutjewinkel.
Zelfs in zijn stoutste droom had Wouter Sluis deze afloop van de ontwikkeling van de kaasproductie binnen de Omringdijk niet kunnen bedenken. In het dorp Winkel is de cirkel weer gesloten.

Bibliografie van
West-Friesland
1977

Westfries Biografisch Woordenboek
Wognum, Siem
(1924-2014)

West-Friese boeken
Een kijkje in de geschiedenis van Schellinkhout

Kroniek van
West-Friesland
Mei 1993