Bibliotheek
Bibliotheek » West-Friesland toen en nu » Deel 13. Ziel en zaligheid » pagina 24-27
13.5 Zuider- en Westerkerk in Enkhuizen
Monumenten van middeleeuwse welvaart
Twee monumentale middeleeuwse hoofdkerken, vlak bij elkaar in het centrum van Enkhuizen. Het zijn de de Zuider- of Sint Pancraskerk en de Wester- of Sint Gommarus kerk. Beide even fraaie hallenkerken, maar terwijl de toren van de Zuiderkerk zijn rol speelt in het silhouet van Enkhuizen, valt de torenloze Westerkerk in dit stadsbeeld enigszins weg. Dat ze zo dicht bij elkaar staan, is volgens middeleeuwse opvattingen niet zo bijzonder. De grote welvaart van de stad door zeevaart, handel en haringvisserij liet het toe.
Maar er speelde nog iets anders. Enkhuizen kende vanouds twee woonkernen: een in de westelijke agrarische ‘boerenhoek’, het Gommerkerspel, en een tweede aan de waterkant. Maar de laatste werd als gevolg van de Sint Elizabethsvloed van 1421 voor een deel weggeslagen. De bewoners moesten verhuizen en het buitendijks geraakte kerkje verdween.
De Zuiderkerk werd naast de bestaande Sint Pancraskapel
gebouwd als parochiekerk van het oude, deels in zee
verdwenen Enkhuizen. Het is een laatgotische tweebeukige
kerk met diverse aanbouwsels en een 75 meter hoge toren
die stevig op een zandplaat is gebouwd. De gelijkenis met de
Domtoren van Utrecht, de O.L.-Vrouwetoren van Amersfoort
en de Cunera van Rhenen is frappant.
De kerk zelf staat op vrij slappe aangeplempte gronden. Dat
betekende eeuwenlang vragen om moeilijkheden. De bouw,
die begon kort na 1422, heeft lang geduurd. Zo rijk als de
toren is voorzien van natuursteen en gotische versieringen,
zo sober is de architectuur van de kerk zelf. Toch is een bezoek
de moeite waard. Een hallenkerk heeft altijd een geweldige
ruimtewerking. Maar juist door al de latere aanbouwsels zijn
er verschillende fraaie doorkijkjes.
De kerk heeft een mooie 17de-eeuwse preekstoel, een
beroemd 17de- en 18de-eeuws orgel en realistische grafzerken
waarover bizarre verhalen de ronde doen.
Bekend is ook het epitaaf (grafschrift) van de beroemde 17deeeuwse
arts-verzamelaar Rutger Paludanus, wiens librije
(boekerij) in de Westerkerk wordt bewaard. Een aantal
muurschilderingen vormt de glorie van de Zuiderkerk en dan
met name de beschilderde gewelven van de twee beuken. Ze
dateren uit 1484, de maker is onbekend.
Elke beuk heeft over een lengte van negen traveeën tweemaal
elf voorstellingen, parallelle series uit het Oude en Nieuwe
Testament. Zo is aan de noordzijde in de noorderbeuk Jezus’ Intocht in Jeruzalem te zien met daar tegenover aan de
zuidzijde Davids Intocht in diezelfde stad. Hetzelfde schema in
de zuidbeuk: aan de noordzijde is daar Jezus’ Hemelvaart
afgebeeld met er tegenover de hemelvaart van de profeet Elia
in een vurige wagen.
Gommerkerspel
De Wester- of Sint Gommaruskerk was vanouds de parochiekerk van Gommerkerspel. Enkele rijkversierde portalen van voor de Reformatie vallen onmiddellijk op. Maar een echte
toren is er nooit van gekomen, al moet dat wel de bedoeling
zijn geweest. Het werd een weinig charmant houten klokhuis
op een stenen voet.
Maar dan het inwendige. Slanke natuurstenen zuilen dragen
de gewelfbogen. De fraai gesneden preekstoel uit 1567 en de
iets oudere orgelkas zijn op zich al een bezoek waard. Heel
bijzonder is de librije, de boekerij uit ongeveer 1614, volgens de verhalen aangeschaft en ingericht door Paludanus.
Het pronkstuk is het koorhek van 1542. Schitterend snijwerk en
een prachtig voorbeeld van de vroege Renaissance in Noord-Nederland. De oorspronkelijke koperen spijlen zijn in 1572 weliswaar omgesmolten voor de strijd tegen de Spanjaarden,
maar het houtsnijwerk is behouden gebleven. Aan de
afbeeldingen van Jezus, Mozes en de vier Evangelisten is
duidelijk te zien dat de maker op de hoogte was van het werk
van Michelangelo.
In de Westerkerk worden geen diensten meer gehouden, in
de Zuiderkerk nog wel. Stichting Cultuurcentrum De Wester
exploiteert de kerk voor diverse doeleinden, zoals beurzen,
muziekfestivals en als trouwlocatie.
Andere artikelen op deze website:
Hé, is dat Westfries?
305. Als er sneeuw of ijs is, halen de kinderen de toog (prikslee) van de zolder.Klik hier voor meer Westfriese woorden en uitdrukkingen.
© 1924-2022 Westfries Genootschap - Contact - Sitemap - Privacyverklaring
West-Friesland, een streek met karakter binnen de Omringdijk.