15.4 Kaatsveld in Onderdijk

De laatste West-Friese kaatsclub

Het kaatsen op een overdekte baan, gespeeld met een racket, kende tot circa 1650 een enorme populariteit in de Hollandse steden. Over de geschiedenis van het boerenkaatsen, dat men op straat en in de dorpen speelde, zijn we minder goed geïnformeerd. In West-Friesland wordt tegenwoordig alleen in Onderdijk (gem. Wervershoof) nog gekaatst op het Bveld van voetbalvereniging De Strandvogels door kaatsclub Ons Genoegen (1921).

In de 18de eeuw was het boerenkaatsen met name populair in het oostelijk deel van West-Friesland. De verordeningen tegen het kaatsspel waren daar veel minder strikt dan elders. In bijvoorbeeld Stede Broec, met de dorpskernen Bovenkarspel, Hoogkarspel, Lutjebroek en na 1786 ook Andijk, was het toegestaan op zondag na de predicatie te kaatsen op ‘openbare Kaatsbanen bij Herbergen of Tapwinkels’.

Het kaatsen verspreidde zich via de vorstenhoven door Europa. Omstreeks 1617 schilderde Adriaen van de Venne (1598-1662) een tafereel met het zogeheten ‘ballonspel’ dat als variant op het kaatsen moet worden gezien, maar nu nog alleen in Italië als ‘pallone col bracchiale’ (balspel met de handschoen) wordt gespeeld. (Pc)

Eerste kaatsclub

De combinatie van de liberale regelgeving en het grote aantal beoefenaren van het kaatsen leidde in 1921 tot de oprichting van de eerste West-Friese kaatsclub West Friesland I in Wervershoof.
De club ontstond op initiatief van de Rooms Katholieke Algemeene Sportvereeniging. Er werd een speciaal speelveld aangelegd achter het café De Kaatsbaan, want een politieverordening uit hetzelfde jaar verbood het spelen op de openbare weg.
Anders dan bij het Friese kaatsen, waarbij men speelt met parturen (groepjes) van drie tegen drie, staat het aantal spelers bij het West-Friese kaatsen niet vast; zolang men elkaar maar niet in de weg loopt… Soms werd het winnende partuur steeds in tweeën gedeeld, totdat er twee spelers over waren die streden om de winst.

Achter café De Kaatsbaan in Wervershoof lag een kaatsveld (met tribune) dat werd gebruikt door de kaatsvereniging West Friesland I (1921). Via een pad langs het café en een houten brug over de achterliggende dorpsgracht kreeg men toegang tot het terrein. De foto dateert van 1922. (Stichting Oud Wervershoof)

Spelplezier

Bij het West-Friese kaatsen stond en staat het spelplezier bovenaan. Pogingen van de Nederlandse Kaatsbond (1897) om in de jaren twintig van de vorige eeuw de Friese spelregels in Noord- en Zuid-Holland te introduceren, liepen op niets uit.
West-Friesland I, de kaatsclub van Wervershoof, raakte in de jaren zeventig bijna al haar leden kwijt. Zelfs het traditionele kermiskaatsen moest vanwege de geringe belangstelling worden afgeschaft.
Dit leidde in 1975 tot een fusie met Ons Genoegen uit Onderdijk, tegenwoordig de enige kaats vereniging in West-Friesland.
Deze vereniging met bijna twintig actieve leden speelt, bij goed weer, iedere zaterdag van april tot oktober. De aansluiting bij het professionelere Friese kaatsen heeft men in West-Friesland nooit kunnen of willen maken.

Naar de PC

In Andijk kaatsten in de 19de eeuw zo'n 150 man regelmatig voor Café de Krimpen. In 1888 werd de zes beste kaatsers onder hen gevraagd deel te nemen aan de PC (Permanente Commissie) van Franeker die 35 jaar bestond. Het was een soort invitatietoernooi waaraan ook een aantal Brusselse kaatsers deelnam.
Hoewel de zes West-Friese kaatsers – vijf uit Andijk en één uit Wervershoof – een gastvrije ontvangst kregen, werden ze sportief gezien van het veld geslagen. De speelwijze van de Friezen lag hen niet. De opslag was steevast hard en laag, terwijl in West-Friesland de opslag juist met een boog werd gegeven, waardoor de tegenstander meer kans had de bal te retourneren.
Het verschil in speelwijze heeft er vermoedelijk ook toe bijgedragen dat er nooit een werkelijke competitie tussen Friezen en West-Friezen is ontstaan. Niettemin worden de banden soms nog aangehaald.
Vanaf 1989 vindt er een jaarlijkse uitwisseling plaats tussen Ons Genoegen uit Wervershoof-Onderdijk en kaatsvereniging Bolsward (1885), waarbij de deelnemers 's morgens op z'n Fries en 's middags op z'n West-Fries kaatsen. Meer dan eens worden de West-Friezen dan in hun eigen spel ook verslagen.

Partuur Roozendaal

De enige West-Fries, die kaatst op hoog niveau, is Bas Roozendaal uit Wervershoof. Hij speelt voor Ons Genoegen uit Wervershoof-Onderdijk en Kaatsvereniging Den Helder-Wieringermeer (1961) bestaande uit ongeveer vijftien leden. Zijn partuur (met Johan Kwast uit Harlingen en Wybe Symen uit Ommen) was in 2010 geselecteerd om deel te nemen aan de Nederlandse kampioenschappen en de Open Nederlandse Kampioenschappen Kaatsen voor Buiten Afdelingen. De laatste kampioenschappen zijn alleen voor kaatsvereniging buiten Friesland. De kaatsvereniging Den Helder-Wieringermeer is door Friezen opgericht en er wordt op zijn Fries gekaatst.

(3-9-2015) Anne de Jong, oud-secretaris van Kaatsvereniging Den Helder-Wieringermeer, verstrekte ons de volgende informatie, die wij in overleg met de auteur hebben toegevoegd:

De enige West-Fries, die de laatste jaren enigszins serieus aan het Friese kaatsen heeft deelgenomen, is Bas Roozendaal uit Wervershoof, lid van Ons Genoegen uit Wervershoof-Onderdijk.
Op 1 mei 2010 won hij met Johan Kwast uit Harlingen en Wybe Symen uit Ommen een wedstrijd van de FBA (Federatie van Buiten Afdelingen van de Koninklijke Nederlandse Kaats Bond) te Wieringerwerf.
In datzelfde jaar heeft hij voor Kaatsvereniging Den Helder-Wieringermeer, met de broers Sjoerd en Dave de Vries meegedaan aan de Nederlandse Kampioenschappen, de Bondspartij, te Franeker. Ondanks een gedegen voorbereiding was het resultaat niet denderend: er werd met 0-5, 0-6 verloren. Toch werd meteen besloten om het volgend jaar weer mee te doen, maar dat is er niet van gekomen omdat Kaatsvereniging Den Helder-Wieringermeer toen niet meer bestond.

« Vorige pagina | Volgende pagina »

Andere artikelen op deze website:

Hé, is dat Westfries?

400. Die twee oudjes kunnen leuk koetelen (met elkaar hun huishoudelijke bezigheden, enz. doen). We laten ze maar wat koetelen (begaan, hun gang gaan, zonder ons ermee te bemoeien).

Klik hier voor meer Westfriese woorden en uitdrukkingen.

© 1924-2023 Westfries Genootschap - Contact - Sitemap - Privacyverklaring

West-Friesland, een streek met karakter binnen de Omringdijk.