Bibliotheek » Westflinge » 2006 » 13 september

Vuurklok 1607 uit een afvalkuil

Westflinge
De rubriek Westflinge richt de schijnwerper op het verleden van West-Friesland met een actuele aanleiding. Vandaag aandacht voor archeologische opgravingen in Enkhuizen.
(Eerder verschenen in het Noordhollands Dagblad, woensdag 13 september 2006.)

Door Ed Dekker

ENKHUIZEN – Een vuurklok met bijzondere versieringen, ongeveer honderd borden, schotels en kommen. Het blad Poldervondsten besteedt in woord en beeld uitgebreid aandacht aan belangwekkende opgravingen in Enkhuizen van amateur-archeoloog Jan de Jong.

Poldervondsten is een nieuw cultuurhistorisch magazine. Het blad verschijnt twee keer per jaar. Het eerste nummer kwam eind vorig jaar uit. De tweede aflevering is sinds enkele dagen in de boekhandel verkrijgbaar. Het is een uitgave van Uitgeverij Admodum te Hoorn.

Minder West-Fries

Archeologie, bouwhistorie, antiek en geschiedenis, Poldervondsten belicht vooral deze thema's. Het tweede nummer is minder West-Fries getint dan het eerste, ondanks de uitbreiding van het aantal pagina's van 52 naar 76 stuks.
Auteur Walter Lensink haalt in de rubriek ‘Portret van een amateur-archeoloog’ Jan de Jong voor het voetlicht. De Enkhuizer heeft zich een flink aantal jaren uitgeleefd met deze hobby. Zijn eerste grote opgraving was in 1964. Al op jonge leeftijd zocht Jan in zijn woonplaats naar scherfjes en pijpenkoppen. Zijn werkterrein bestond in die tijd uit plantsoenen en tuinen.
Het was eerst lastig om de verschillende soorten aardewerk van elkaar te onderscheiden en te dateren. De praktijk was echter een goede leermeester. Hij was actief betrokken bij graafwerkzaamheden van de vereniging Oud Enkhuizen op zaterdagen. De Jong en andere amateur-archeologen stuitten zo'n dertig jaar geleden op veel Hessische aardewerkfragmenten. „Dat werd in die tijd vaak ‘Duits spul’ genoemd, officieel aangeduid als Werra-aardewerk, naar de rivier waar de klei werd gewonnen. Ik vroeg mij echter af of dergelijk aardewerk in Enkhuizen kon zijn gefabriceerd.”

Onderzoek

Dat bleek later inderdaad het geval, zo wees een diepgaand onderzoek van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) uit. Anton Bruijn van het ROB deed bij deze opgravingen in 1979 belangwekkende ontdekkingen. Hij concludeerde dat het luxe aardewerk van rood-bruin bakkende klei, gedecoreerd met gele slibversiering, het werk was van een Enkhuizer pottenbakkerij. En dus dat het niet was vervaardigd in het Duits/Hessische plaatsje Wanfried.
De Enkhuizer vondsten van het ROB in 1979 leidden tot het boek ‘Spiegelbeelden, Werra-keramiek uit Enkhuizen, 1605’. Deze uitgave, samengesteld door Anton Bruijn, verscheen in 1992 en biedt een overzicht van alle motieven die op de Enkhuizer Werra-keramiek uit 1605 zijn toegepast.
De gegevens van Bruijn zijn vooral gebaseerd op vondsten in een afvalkuil van een Enkhuizer pottenbakkerij uit de zeventiende eeuw.

Nauwkeurig

De afvalkuil bevond zich op particulier terrein. Nadat het ROB was vertrokken, stuitte de eigenaar op een tweede afvalkuil. Het ROB werd niet betrokken bij opgravingen in deze tweede kuil. Jan de Jong heeft er wel onderzoek gedaan.
De Jong trof in deze kuil een grote hoeveelheid waardevol materiaal aan. Hij is op professionele wijze te werk gegaan. Alle resultaten werden nauwkeurig opgemeten en vastgelegd. Behalve honderden foto's en dia's maakte hij vele werktekeningen.
De volgende fase bestond uit schoonmaken en sorteren van het vondstmateriaal. Met reconstrueren en restaureren is hij vijf jaar zoet geweest.
Na veel geduld en inspanning kon hij zijn mooiste vondst tonen: een vuurklok met een versiering van distelbloemen in een vaas en twee hazen, met op de kam van de klok twee granaatappels. De klok is gedateerd op 1607. Het overige opgegraven materiaal bestond uit zo'n honderd borden, schotels en kommen. De eerste afvalkuil leverde het ROB ongeveer tweehonderd stuks aardewerk op.

Niet in eigendom

Jan de Jong heeft de meeste voorwerpen niet meer in eigendom. Het topstuk – de vuurklok – is via de grondeigenaar na diverse omzwervingen in handen gekomen van een particuliere verzamelaar.
Een opmerkelijke scherf is een van de stukken die hij in eigen bezit heeft gehouden. Dit fragment is voorzien van drie haringen, het wapen van Enkhuizen. De Enkhuizer heeft wel al zijn gedetailleerde gegevens en ander informatiemateriaal bewaard. Deze gegevens zullen worden verwerkt in een nieuw boek over het Enkhuizer Werra-aardewerk. Dit boek is in voorbereiding. Het wordt een uitgave van de Stichting Promotie Archeologie.
Het doet Jan de Jong goed dat de resultaten van zijn nijvere werk alsnog in bredere kring bekend worden, dankzij het komende boek.
Aflevering twee van het halfjaarlijks cultuurhistorisch magazine Poldervondsten is verschenen in een oplage van 3500 stuks en is in de boekhandel verkrijgbaar voor € 5,95. De redactie is bereikbaar via info@poldervondsten.nl.

Westfries Biografisch Woordenboek
Boots, Jan
(1912-2000)

Stukkies uit Skroivendevort
2015 (nummer 2)

Raadhuizen in
West-Friesland
Schellinkhout

West-Friesland
Oud & Nieuw (2000)
André Volten uit Andijk (1925)