Bibliotheek » WFON » 1987 » Pagina 154-156

'Oud Andijk': een stichting, een vriendenkring en twee musea

Eerder verschenen in West-Frieslands Oud & Nieuw, 65e bundel, pagina 154-156.
Uitgave: Historisch Genootschap 'Oud West-Friesland', 1987.
Auteur: Gerrit van der Heide.

Te gast bij ons Genootschap

Andijk beschikt bepaald niet over belangrijke bouwkundige monumenten. Een enkele redelijk bewaard gebleven stolpboerderij. Een leeggesloopte kerk, de zogeheten 'Buurtjes Kerk': de voormalige hervormde kerk van Andijk-West, die in 1667 werd gesticht en in 1791 met een noordelijk pand werd vergroot. Voorts nog een paar tegelschouwen. En dat is alles.
Hetgeen is beschreven in de 'Monumenten van Geschiedenis en Kunst van Westfriesland, Tessel en Wieringen' is een wat geflatteerde weergave van het monumentenbezit van Andijk. De inwendige ondergang van de 'Buurtjes Kerk' geschiedde dan ook na 1955, het jaar waarin voornoemd werkstuk van de Rijkscommissie voor de monumentenbeschrijving werd gepubliceerd. Van het oorspronkelijk best interessante polderhuis, 'De Tent', resteert een verwaarloosde boerderij. De versierende elementen van de gevel van 'De Tent' zijn in het Westfries Museum bewaard gebleven. En dan is er nog de eigenaardige strakke, vierkante witte vuurtoren 'De Ven' aan het oostelijke einde, aan de dijk van Andijk.

Alles bijeen geen monumentaal bezit, dat de bewoners van het langgerekte dijkdorp in vuur en vlam kan zetten voor behoud daarvan in het licht van te bewaren dorpsschoonheid. De ruilverkaveling 'Het Grootslag' veranderde intussen ook het achterliggende polderlandschap aanzienlijk. Enkele 'historisch bewuste' Andijkers realiseerden zich dat de omvorming van vaar-tot rijpolder véél verloren zou doen gaan. Zoals bijvoorbeeld namen van oorspronkelijke landschapselementen en van percelen land. Via een op gang gekomen veldnamenonderzoek kon nog een aanzienlijk aantal van die namen op oudere kadastrale kaarten worden ingevuld.
Cultuurtechnische werken in het veld brachten ook andere zaken aan het licht in de vorm van bodemvondsten. Al duizenden jaren geleden bleken er mensen in het gebied te hebben gewoond. Er ontstond een tweetal particuliere archeologische verzamelingen: van H. de Greeuw en van J.W. Wester. Laatstgenoemde heeft geprobeerd zijn verzameling onder te brengen in de tot een museum in te richten 'Buurtjes Kerk'. Die museale bestemming is er echter niet gekomen. Oorzaak: gebrek aan geld. Door particulier initiatief is de kerk overigens wèl behouden gebleven. Als woning. Van buiten gerestaureerd, van binnen voor die nieuwe bestemming geschikt gemaakt.

In het kader van de ruilverkaveling werd een nieuw gemaal gebouwd. Het oude gemaal 'Het Grootslag' raakte daarmee overbodig. De gemeente werd uiteindelijk de nieuwe eigenaresse en er werd een stichting geformeerd om het gebouw een museale bestemming te geven. Maar eerst diende er het een en ander aan het gebouw te worden opgeknapt en veranderd.
Het voormalige ketelhuis werd omgebouwd tot vergaderlokaal en ruimte voor het houden van wisselexposities. Er kwam overal goede verlichting. Er werd op halve hoogte van de machinehal een lange vitrine gemaakt, waarin een archeologische collectie - inmiddels eigendom - werd geëxposeerd. Vrijwel alle werkzaamheden werden in eigen beheer door vrijwilligers uitgevoerd onder vakkundige begeleiding van de heer J. Veenstra en onder supervisie van de gemeente-architect, de heer N. Selderbeek.
De grote middenzaal werd gevuld met tuinbouwmaterialen, die vroeger in de vaarpolder 'Het Grootslag' werden gebruikt en waarvan de heer C. Visser een omvangrijke collectie bijeen had gebracht. Er was slechts plaats voor een deel er van! De heer C. Kieft maakte een maquette van de waterstaatkundige situatie in de polder omstreeks 1900. Bij het organiseren van wisseltentoonstellingen wordt veelal samen gewerkt met het poldermuseum 'Den Huygen Dijck' te Heerhugowaard.

Het voormalig poldergemaal ‘Het Grootslag 1’, waarin nu zijn gevestigd het poldermuseum ‘Het Grootslag ’ en het nationaal museum ‘Saet en Cruyt’.

Toen het museum was ingericht en opengesteld - en de bezoekers kwamen - realiseerde het bestuur van de inmiddels òòk opgerichte vereniging 'Vrienden van Oud Andijk' zich dat er een grote zolder over het gehele gebouw nog ongebruikt was gebleven. Er kwam kontakt met zaadbedrijven, die in Andijk waren ontstaan. Bedrijven, die al jaren probeerden een museum te beginnen over de zaadteelt. Na enige tijd en veel werk kwam het 'Nationaal Saet en Cruyt-museum' tot stand. Een project, dat administratief en financieel wordt begeleid door de NTZ, de Nederlandse vereniging van producenten/kwekers van tuinbouwzaden, alsmede van handelaren in tuinbouwzaden en overige tuinbouwartikelen. Een nationaal museum dus over de geschiedenis, de teelt en het gebruik van bloem- en groentezaden. Een museum van de gezamenlijke zaadteeltfirma's.
'Saet en Cruyt' is de bovenbuur van het poldermuseum, dat geheel wordt beheerd door vrijwillig(st)ers. De 'Vrienden' maken de tentoonstellingen, verzorgen eventueel inzendingen op tentoonstellingen elders, bemannen de balie, zoeken en onderzoeken. Zij brengen gegevens omtrent de Andijker geschiedenis samen in een jaarboek, waarvan er inmiddels tien zijn verschenen. Jaarlijks wordt er bovendien een dagtrip georganiseerd - per bus - naar een bestemming, die zoveel mogelijk enige relatie moet hebben met het eigen museum of met de vriendentaak rond het museum. Er zijn al tien van dergelijke (studie)trips gemaakt.

Er bestaan vergevorderde plannen voor de uitgave van een boek over Andijk. Een groot deel van tekst en illustratiemateriaal is reeds aanwezig.
De collectie voorwerpen van het museum is juist omvangrijk genoeg om voor de gestelde doeleinden te gebruiken en stukken in bruikleen af te staan, waardoor ook elders af en toe de aandacht op het poldermuseum kan worden gevestigd. Zoals bijvoorbeeld op de Westfriese Flora.

Andijk heeft vrijwel geen belangrijke monumenten van geschiedenis en kunst. Maar er is wel aandacht voor de eigen cultuurgeschiedenis in de brede zin van het woord. De bevolking heeft een belangrijke financiële bijdrage geleverd aan het inrichten van het museum. De gemeente heeft veel - óók financiële - medewerking verleend en stelde zich garant voor een eventueel exploitatietekort. Maar door de samenwerking met 'Saet en Cruyt' hopen we tot een sluitende exploitatie te kunnen komen.
Een grote groep Andijkers is met alles wat zich rond het museum afspeelt bezig. Er kunnen er altijd nog meer bij. Zo is dat met ons dorp.

Gerrit van der Heide
(secretaris)

West-Friese boeken
Stolphoevereeks

Weblog Binnendijks
26-5-2013: Noordhollandpad en een insectenhotel

Weblog Uit en Thuis
5-8-2015: Eerste maandag van augustus in Opmeer ...

Kroniek van
West-Friesland
Maart 1984