Bibliotheek » WFON » 1998 » Pagina 149-152

Hooierstoid en de poepe

Eerder verschenen in West-Frieslands Oud & Nieuw, 65e bundel, pagina 149-152.
Uitgave: Historisch Genootschap 'Oud West-Friesland', 1998.
Auteur: Peter Ruitenberg.

Toedat ik verleden zeumer 'n middegie op me fiets an de reed was, zag ik hoe manne onderan de doik bai Woidenes in de weer wazze om hooibale in de kapberg op te stapelen. Alles ging kalmpiesan met de hand, maar wel was 'r 'n loupende band tussen de platte wagen en de kapberg neerzet. De hooibale werde ien voor ien in hullie donder grepen, op de band loid en bovenan gnappies wegzet. 't Luie zweit kwam 'r puur uit, want van bovenen wazze de werkers in hullie gladde jassie en ok haddeze 'n kort broekie an.
Effies verderop zag ik dat 'n are boer z'n gras inkuild had. D'r lag temiste 'n hêle bult op de wurf, goed ofdekt met bonke zwart plestiek, zodat 't droug bleef en niet wegwaaie kon. Om 'r voor te zurgen datte die ende niet an de rippeteer gaan konne, lagge d'r allegaar ouwe otobande op, maar ok stiene en volle waterbusse, die met touwe an mekaar bonden wazze.
Areve maand later ware ze langs de Drechterlandseweg an 't hooien. De mesien die 't hooi opzocht, maakte grote rolle van 't koeievoer, draaide d'r 'n wit bonk plestiek omheen en om de zoveul meter kwatte de ronde-balepers zo'n rol an de achterkant uit. D'r lagge d'r 'n heêl rissie an weerskante van de weg en dat was van 'n ofstand 'n nuwelek gezicht. Ze speurde puur of in 't landskap met z'n wailande en koeie.
In grote loine zou je zegge kenne datte de boere vedaag an de dag op deuze drie meniere 't wintervoer opslane.
Toedat 'r nag gien mesienes wazze, ging 't hooien vezelf heêl aars. Zeeje ze vroeger niet: Met St. Jan gaat de slag an! Deermee bedoelde ze datte de maaiers op 24 juni met hullie werk begonne. De meiste boere hadde alle jare poepe om 't gras te maaien. Ze werde ok wel hannekemaaiers noemd en kwamme heêl van omgunsius uit 't oôsten van 't land, sommige zelfs hillegaar uit Duitsland. Grote, sterke kirrels met bruinverbrande koppe, die dut-op kwamme om hullie buultje met zuiveren roiksdaalders te vullen. Weer ze vedaan kwamme was toe amperan 'n stik droug broôd te verdienen en de huishuur of pacht most vezelf evengoed betaald worre. Veulal hadde ze ok nag heêl wat mondjes te voeden. Al liep 't teugen maaierstoid, den ginge de boere met hullie peerdekarre nei Hoorn (in moin gebied was dat zo) om de poepe van de (Zwolse) boôt of te halen. Van tevoren hadde ze 'n berichie stuurd datte ze komme zouwe. Veul boere hadde alle jare dezelfde poepe; ze wiste op 'n urt wie ze wazze en hoe of ze werkte. En as ze deur de boer goed behandeld en gnappies betaald werde, kwam me ze graag verom.
'n Zoôt poepe droege 'n mesisteren pak en allegaar hadde ze hunnie zoin mee. Op hullie reg hong 'n zwere plunjezak, weer bonke spek en grote (rogge)brode in zatte. Soms werde ze in 'n kefeetje eerst nag trakteerd op 'n hassebassie, want deer kwatte ze niet in. Maar 't beurde ok wel datte de saizoenwerkers geloik in 't stro, dat in de bakwagen lag, zitte of legge gaan konne en de boer sovoors z'n padje inkortte. Op de boerderai werd 'r veulal eerst nag effies baipraat. As 't net eterstoid was, werde d'r voor heulie ok stikke sneden of ze pikte 'n vurkie mee uit de piepersskaal met 't douplokkie in de middend, en as de dag deernei nag pittig jong was, konne ze geloik an de veert.
't Was voor de maaiers alle dage vroegopperstoid. Al voor 't kraaien van de haan ware ze an de slag, den gong 't op z'n best. De voormaaier voorop, 'n paar man 'n paar stappe d'rnaast d'r achteran. Streek nei streek trokke ze de blinkende zoin deur 't dikke, houge gras, dat nag nattig van de dauw was. Grôte breije zwaaie, allegaar percies geloik. Dát en 't fluiten van de veugels ware de ienigste geluide die je toe hoorde. Altemet veegde ze gauw met 'n mouw 't zweit van hullie gezicht of. Zomaar stoppe was 'r niet bai, of de zoin most stomp weze, den grepe ze de strekel en gavve deermee behendig 'n zoôtje hale over 't blad totdat ie weer vloimskerp was. Al begon 't zontje wat houger te klimmen, den trokke de werkezels voor de luchtighoid de buis en bovenbroek uit en werkte ze in hullie rooie baaien hemd en ‘lange wit’ Ok droege ze grote strooien hoede om de heite zonnestrale teugen te houwen. De grasmaaiers wiste van gien ophouwen – 't was vezelf ok annomen werk Ndash; en enkeld as 't konkel- of eterstoid was, skeeë ze d'ruit om effies uit te bleizen en hullie broôd nei binnen te werken.
Bai de meiste boere was 'r wel 'n moidje of vrouw die de koffiepot nei 't land brocht en deer keke ze nei uit, want reken maar datte ze dorst hadde, dat 'n paar lokke koffie liete ze vezelf zó in hullie keêlsgat loupe. Dat was 'r trouwens ok zo weer uitzweiten. Ok atte ze dikke piele (rogge)brood met hompe spek, die ze met 'n groôt mes van 'n zaai ofsnede. De poepe atte as doikers en as ze op slot de buk dik hadde, stakke ze 'n verse pruim achter de kieze en konne ze d'r weer 'n skoft teugenan.
Zweer, maar dankbaar werk.
Maar 't zel ok wel beurd weze dat ze hooigat wazze en nei de middeg op 't heitst van de dag effies 'n hortje op ien oor ginge om uit te zakken. Bovendien hadde de zonnestrale 't gras slap en moeilek te maaien maakt. As 't gras goed te maaien was kon ien man in twei dage ien bunder maaie, soms dee hai d'r ok wel drie dage over.
As de leste skoft erop zat, liepe ze met de zoin over hullie skouwer en de lege drinkerskruike in de hand nei de boereplaas, 't was den al dik over zessen. Deer konne ze den mee-ete, braai of wat 'r was, of ze kookte zelf. Posken make in 'n stienen pot en spekpangkoeke bakke. Soms hadde ze in ' n nessie wat aaiere vonden en die verzichtig in 'n zaddoek dein. Of ze ware in 't land al teugen 't voorhoufd stiktikt en leegslobberd. Zo'n snippie liete ze vezelf niet loupe. 't Wazze hêle gruizige eters.
Nei 't eten werd 'r 'n oizeren pen, de haarspit, in de grond zet en most de zoin skerpt worre. Zittend, de biene omwoid, werd 'r met 'n hamer net zolang op 't blad tikt totdat ie weer klaar was voor 't gebruik. Wat zel dat toe mooi weest hewwe op de wurve: de loeiende koeie in 't land, kwakende kikkers in de slote, de tikkerai van de hamers, 'n zoel zacht zeumerwindje, de lucht van pas maaid gras dat hooi an 't worren was en 't zontje dat in 't westen zachiesan achter de huize wegzakte. Ze roukte soms nag 'n poipie en wazze vezelf zo louf as 'n maaier, dat 't werd niet al te laat.
Over 'n sleipplaas deeje de ‘gastarboiders’ deur mekaar niet zo moeilek. Met 'n plaasie in de stal of op zolder en 'n peerdedeken ware ze al bloid. Of ze sliepe in 't hooi dat nag in 't vierkant lag. Of ze hullie oigen ok alle dage goed waste? Meskien priekte ze wat bai sloot, de bak of 'n pomp. Ze liepe meist alle dage in 't zelfde goed, dat 'r zel d'r welders ientje bai weest hewwe die 'n uur ien of aref in de wind stonk.
Maar zundes den werkte ze niet. Ze sliepe uit, gonge an de kuier in 't durp, krege bezoek van are poepe, zonge liedjes met mekaar en praatte over thuis en de boere bai wie ze ware. As al 't gras maaid was, moste de zwade met harke keerd worre en de walle moste vezelf nag ophaald worre. En as dat beurd was, most alles bai mekaar zweêld worre en werd 't hooi an rouke zet. Dat was ok 'n ampart sjouwtje; ze mochte bai harde wind niet omwaaie en as 't regende most alles ok niet klisnat worre.
Al hadde de poepe bai de iende boer 't maaien of, den beurde 't wel dat ze nei 'n aar ginge om deer ok an de slag te gaan.
Ze holpe ok met 't binnenhalen van 't hooi. 't Laden van de hooiwagen most op 'n bepaalde menier beure. De vracht most recht vierkant opbouwd worre en as 't hooi droug en erg glad was, viel dat voerelegge, zoas ze 't noemde, niet mee. Beurde dat niet sekuur genog, den zat 't 'r in dat ze raaiende vort wat strooide. Van bovenen werd 'r nag 'n hooiponder op loid, dat was 'n lange ronde paal die voor en achter goed vastsjord werd. Al had 'n boer heêl wat murgen hooiland, den ware ze met 't binnenhalen van de ougst dáge bezig. Pik voor pik werd 't wintervoer met de hooivurk in de berg stoken. Ientje in 't ontvangersgat nam 't boven van de opsteker over en bouwde zo de berg op. En je konne bai zuks vezelf niet teveul hooi op je vurk neme... Sommige boere hadde bovenan 't vierkant 'n katrol make leiten en deur 'n peerd an 'n touw trekke te leiten, was 't mogelek dat ze 'n zoôt hooi in ien keer omhoug hoise konne.
As 't leste hooi met de peerdekar binnenhaald werd, noemde ze dat heêl vroeger 't lessieversjouw (leste voer dat ‘versjouwd’ werd). De poepe en oftig ok de boerejoôs reeje op de leste vracht hooi mee nei de plaas en deer werde ze trakteerd op koek, brandewoin en warme bolle. Onderweg zonge ze dut bekende feistliedje:
‘Lessieversjouw, Dat hewwe we nou, Voor deuze keer, Van 't jaar niet meer. Die wumpel, die stumpel, Kerremis, kerremis overal; Koeie en peerde stane op stal, Vette varkens legge op 't hok, Bessie pas op je braipot, Dat ie niet 'r 's overloupt. Haantje, met z'n linker poôt, Het 't alles omgestoôt. Hansie, met z'n lekkere bek, Het 't alles opgevret. Hooitoid, zweêltoid, De boere, die rake d'r geld kwoit.’
In sommige plaase was de tekst effies aars, maar 't kwam toch zo'n beetje op 't zelfde neer. 't Hooi most vezelf kurkdroug in de berg brocht worre. De grassappe moste zoveul mogelek verdampt weze. Was 'r 'n vrachie bai dat meskien efkes dremmig was, den had je grote kans dat je hooibroei krege. Liep de temperatuur in 't hart van de berg te houg op, den kwamme d'r alderhande gasse vraai, 't hooi werd al donkerder en as deer lucht (tocht was al genog) bai kwam kon de boel in de fik vliege. Die kans was groter bai hooi dat van vette klaaigrond kwam as bai dat van lichtere grond. Deervedaan dat 'r meist in alle durpe zeumerdags gemeenteleke hooistekers rondliepe, die met 'n poiloizer de hooiberge in de gate hielde. Zo'n hooipoiloizer was 'n lange stok dat an 't end hol was, met deerin 'n thermometer. D'r zat ok 'n skerpe punt an, dat ze konne 'm makkelek in 't hooi steke. Nei zo'n voif menute werd ie d'r uithaald en as 't tot ongeveer 55 grade Celeius was, was 'r niks an de hand, maar liep 't op tot zo'n 70 of 85 grade, den most 'r spit worre. 't Luchtte den al puur ‘roggebroderig’, 't hart van de berg zag zwartig en de boel most eruit en omwoid gooid worre. 'n Vreiselek heit sjouwtje! Was je met zuks te laat en 't daaide bar teugen, den viel je plaas in hande van de rooie haan en kon d'r met de handbrandspuitjes deur mekaar niet veul meer red worre.
Toedatte de mesienes kwamme, de zwadkeerders en hooiskudders, benne de maaiers d'r uit raakt. 't Wazze eerst vezelf wel puur zukke investerings, maar de boere moste met hullie toid meegaan en wazze d'r op 'n end toch merakels bloid mee. Ze voelde al gauw 't voordeêl in hullie buul, want de poepe werkte vezelf ok niet voor niks. In 't begin wazze vooral de boerinne d'r wel 'n beetje hufterig voor. Ze wazze bang datte d'r hande of biene van hullie manne of joôs tussenkomme zouwe. Eerst werd de Bruin of de Zwart ervoor spannen, later kwam 'r 'n trekker. En met die vooruitgang hadde de poepe hier hullie sjouw of. Nei 'n toidje wazze ok de knechts en moide gien meer nodig en met hullie verdween ok de vraaierai in 't hooi. En zelle d'r nag joôsies met de fopboôskip wegstllurd worre om de hooiskeer te halen?
Maar op hoen nuwerwisse menier de boere vedaag an de dag ok hooie, nag altoid geldt't woize gezegde: hooi in de berg is net zo goed as geld in de kas.

Peter Ruitenberg,
Bovenkarspel

Weblog Uit en Thuis
15-1-2016: Herdenking bange januarinacht 1916 in Andijk

Weblog Uit en Thuis
16-10-2018: Nationale Archeologiedagen en Westfriesland in de Bronstijd

West-Frieslands
Oud & Nieuw (1983)
De "spreeuwen- verordening" van de gemeente Schellinkhout

Bouwhistorische Commissie
Project 2019-7, Boerderij, Buurtje 26, Andijk