Daan, Johanna Catharina [Jo] (1910-2006)

bron: Meertensinstituut

Taalkundige en boegbeeld van de dialectologie

Geboren te Krommenie op 12 mei 1910. Overleden te Deventer op 11 juni 2006.
Jo Daan studeerde Nederlandse taal- en letterkunde aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam (UvA). Na haar afstuderen in 1936 raakte ze betrokken bij het bevolkingsonderzoek naar de drooggelegde Zuiderzeepolders. In 1939 werd ze door P.J. Meertens aangesteld bij het Dialectenbureau te Amsterdam. Zij zou er voor zorgen dat dit uitgroeide tot een bloeiende afdeling dialectologie van het Meertens Instituut.

Promotie
In 1950 promoveerde Jo Daan op “Wieringer land en leven in de taal”. Een studie waarin tal van aspecten van het dialect van het voormalige eiland Wieringen worden behandeld. Uitgebreide aandacht wordt besteed aan de geschiedenis en volkscultuur. In de inleiding schreef Jo Daan: “Wat is de taal van een volk zonder het volk dat haar spreekt”. Jo Daan trok als eerste dialectoloog met een bandrecorder er op uit om dialecten vast te leggen. Tot die tijd schreven veldwerkers alles op. Aan alle belangrijke taalatlassen leverde Daan bijdragen.

Jaarboek van het Westfries Genootschap
Tussen 1960 en 1970 maakte Jo Daan deel uit van de redactie van het Jaarboek van het Westfries Genootschap: “West-Frieslands Oud en Nieuw”. Een aantal jaren was zij van die redactie voorzitter. In 1990, ter gelegenheid van haar 80e verjaardag, brachten de voorzitter van het Westfries Genootschap, Volkert Nobel en bestuurslid Jaap Raat haar in Barchem namens het Westfries Genootschap de felicitaties over. De 80-jarige Jo bleek nog even kordaat, strijdlustig en wetenschappelijk nieuwsgierig als twintig jaar daarvoor. Bij die gelegenheid vertelde Jo dat, toen ze in de Achterhoek ging wonen, ze zich de eerste jaren buitengesloten voelde. Ondanks dat de mensen daar vriendelijk tegen haar waren. “Maar het meisje bij de bakker praatte tegen mij Nederlands en ging direct over in het dialect als er een echte Achterhoekse klant binnen kwam. En als ik mensen vroeg dialect tegen mij te praten, omdat ik het wel verstond, konden ze dat niet.” Jo noemde die onbewuste wisseling van dialect naar Nederlands en omgekeerd code-wisseling. Als dan wel iemand dialect tegen haar sprak voelde dat of ze beschouwd werd als dorpsgenote.

Typering
Gerlof Leistra memoreert in de rubriek Leven & Dood, Elsevier van 24 juni 2006: Dialectoloog Jan Stroop (67) werkte vanaf 1966 acht jaar op haar afdeling “Ze was zeer inspirerend en liet haar personeel behoorlijk vrij om onderzoek te doen.” Haar oud collega J.J. Voskuil schetste in zijn romancyclus Het Bureau haar echter minder vleiend.
Na haar pensionering in 1975 vestigde Jo Daan zich in Barchem in de Achterhoek. Tot aan haar dood bleef Jo Daan nauw betrokken bij de dialectologie en het Meertens Instituut. Jo Daan wordt wel beschouwd als een van de eersten die in Nederland belangstelling kreeg voor het werk van de Amerikaan William Labov, de grondlegger van de moderne Sociolinguïstiek. In haar aandacht voor methodologie en voor nieuwe ontwikkelingen in het vak dialectologie ligt misschien wel haar grootste verdienste. De NRC noemde haar, naar aanleiding van haar overlijden in het nummer van 15 juni 2006: een innovatief dialectoloog.
Jo Daan is 96 jaar geworden. Het Westfries Genootschap zal haar met eerbied gedenken als de vrouw die met haar proefschrift, boeken en artikelen het taboe van het dialect heeft doorbroken.

Publicatie(s):
(zie voor uitgebreide publicaties en Literatuur website: Jo Daan)
Volkert J. Nobel, Jo Daan: Dialect is tot verdwijnen gedoemd, in: West-Frieslands Oud en Nieuw 38 (1971), p. 15-18
Gerlef Leistra, Dame van de dialectologie, Jo Daan 1910-2006, in: Elsevier, 24 juni 2006

Literatuur:
- J. (C.) Daan, Wieringer land en leven in de taal, proefschrift, Amsterdam, Gemeentelijke Universiteit Amsterdam (1950)
- Dr. J.C. Daan, Het Hoorns, in: West-Frieslands Oud en Nieuw 24 (1957), p. 155-158
- Jo Daan, Wierings, Westfries en Fries, in: West-Frieslands Oud en Nieuw 29 (1962)
- Dr. Jo Daan, Westfries zin en onzin - Westfries niet meer verwant met het Fries, in: Dagblad voor West-Friesland (ed), Historisch Genootschap Oud West-Friesland 40 jaar, Hoorn woensdag 29 juli 1964, 1 katern
- Jo Daan, Dirck Adriaensz. Valcooch, in: West-Frieslands Oud en Nieuw 35 (1968)
- J. Daan, Dialectatlas van Noord-Holland, Antwerpen 1969, LI, 124 p. 150 kaarten
1: Teksten. 2: Kaarten. Deel 13 van de Reeks Nederlandse dialectatlassen
- Jo Daan, “Ik was te bissie”. Nederlanders en hun taal in de Verenigde Staten. Zutphen, 1987
- Dr. Jo Daan, Taal en maatschappij, in: West-Frieslands Oud en Nieuw 58 (1991), p. 14-20
- Jo Daan. Geschiedenis van de dialectgeografie in het Nederlands taalgebied - Rondom Kloeke en het Dialectenbureau, 2000, uitg. KNAW

Gegevens aangeleverd en bewerkt door: Jaap Raat te Heiloo (2010).