Westfries Genootschap » Nieuws » 2013

Leerlingen doen onderzoek naar West-Friese kermissen

Saskia de Vries en Laura Bregman zijn leerlingen van atheneum 5 op het Martinuscollege in Grootebroek.
Voor het vak geschiedenis maakten zij een werkstuk over kermissen in West-Friesland. Ook schreven zij het artikel ‘Kermiscultuur in West-Friesland - zwieren en zwalken’.
Voor hun werkstuk inclusief het artikel kregen zij een 9,5.

Hieronder is het artikel te lezen.

De West-Friese kermiscultuur – zwieren en zwalken

De felgekleurde draaimolen, het weidse uitzicht vanuit het reuzenrad, de gewonnen knuffels bij het ballengooien, de veel te zoete suikerspin, de harde muziek uit de cafés en niet te vergeten – de kermisborrels. Dit zijn enkele onmisbare ingrediënten van de West-Friese dorpskermis. Je komt ze in heel West-Friesland tegen. Maar wat is nu precies het belang van deze dorpskermissen voor onze West-Friese cultuur?

Hoewel de indeling van de kermis vroeger meer vaststond dan nu, is deze nog steeds merkbaar. De gebruikelijke drie kermisdagen zondag, maandag en dinsdag kenden hun eigen invulling. Op zondagmiddag, bij de opening van de kermis, ging men naar het café om samen het begin van de kermis te vieren op de dansvloer. 's Avonds na de uitgebreide maaltijd met de gasten stroomden de cafés weer vol. Vooral de jeugd vermaakte zich hier kostelijk – de liefde hing al in de lucht.

(Westfriese Kermishistorie)

De maandagochtend begon met het ‘eerste deuntje’, het eerste dansnummer, waarbij de ouderen meestal de dans openden. De rest van de dag stond in het teken van vermaak en verbroedering: men ging over de kermis en vierde de kermis thuis, waar gastdagen en -maaltijden werden georganiseerd voor familie en logeetjes. Ook de dinsdag kende een gelijksoortige dagindeling, maar omdat dit de laatste dag van de kermis was werd er op een speciale manier afgesloten: moeders namen hun kinderen mee naar de ‘lichieskermis’, de naam voor de kermis in het donker, waarbij de kramen en attracties sfeervol verlicht waren. De kinderen kregen dan vaak wat snoepgoed en liepen voor de laatste keer over de kermis. Maar de kermispret was nog niet helemaal voorbij! In de loop van de week kon men alweer de eerste kermisfoto's kopen bij een plaatselijke winkelier. Dit waren meestal behoorlijk wat foto's, aangezien de kermisfotografen het feest zo goed mogelijk probeerden vast te leggen.

Kermis De Buurt omstreeks 1910 [1920?] (WFA)

Deze indeling is nu niet meer zo duidelijk, maar verschillende elementen zijn behouden gebleven, zoals het cafébezoek, de ‘lichieskermis’ en de kermisborrels overdag. Vooral deze kermisborrels zijn niet weg te denken uit onze West-Friese kermiscultuur. Ondanks dat de borrels er nu anders uitzien dan vroeger hebben ze niet aan populariteit ingeboet. In plaats van gastdagen met gezamenlijke maaltijden en familieleden en vrienden die bleven slapen bestaan de borrels nu voornamelijk uit een middag of avond waarbij vrienden en familie gezellig wat komen drinken bij de gastheer of gastvrouw. Het is niet ongebruikelijk dat mensen meerdere kermisborrels langsgaan op één dag. Deze zelfgeorganiseerde samenkomsten maken het feest tot een echt volksfeest.
Tijdens de kermisborrels is de alcohol in overvloed aanwezig. Kinderen komen op kermisborrels vaak voor het eerst in aanraking met drank, omdat ouders tijdens deze feestelijke gelegenheid soepeler zijn in het geven van toestemming met betrekking tot drank. Maar ook geven ouders hun kinderen meestal wat meer vrijheid en vertrouwen ze op de zelfstandigheid van hun kroost. Daarom is de kermis voor de jeugd een feest van vrijheid en grenzen verkennen.

Ook kermisgeld is een traditie die nog steeds voortgezet wordt. Kinderen krijgen van hun ouders en hun familie een extra zakcentje om de attracties te kunnen betalen en wat lekkers te kopen op de kermis.

Het feit dat iedereen wat losser is tijdens de kermis uit zich in het alcoholgebruik, het feestgedrag en in het aantal verliefdheden dat ontstaat tijdens de kermis. Ook vroeger was de kermis al de perfecte gelegenheid een ‘vraier’ te vinden. Het kon zijn dat een meisje en een jongen de hele kermis samen doorbrachten, maar sommige jongeren hielden er meer afspraakjes op na. Helaas werden er ook harten gebroken…

Kermis in Hoorn (foto Frits Droog, ca. 1980, WFA)

Maar toch lag de focus vooral op de vrolijke sfeer. Zowel op de kermis zelf als op de kermisborrels overheerste het feestgevoel. Deze uitgelaten stemming zorgde ervoor dat sommigen dachten dat alles mocht tijdens de kermis en was sprake van relletjes, agressiviteit en drankmisbruik. Dit is de keerzijde van een feest dat eigenlijk bedoeld is voor jong en oud. Kinderen worden grootgebracht met de jaarlijkse tradities rond het kermisfeest – hoewel deze tradities een minder grote rol innemen binnen het kermisfeest en het feest minder strikt en net is dan vroeger. Dit komt waarschijnlijk doordat er vandaag de dag meer mogelijkheden tot amusement beschikbaar zijn. Maar de kermis is natuurlijk wel uniek in zijn soort!

Al met al staan het samenzijn en de gezelligheid centraal tijdens onze West-Friese dorpskermissen. Helaas duurt dit maar drie dagen… Maar voor de West-Friezen gaat deze gezelligheid niet alleen op tijdens de kermis, want voor hen geldt: gezelligheid kent gien toid!

Saskia de Vries
Laura Bregman

Kroniek van
West-Friesland
Juni 1973

Weblog Uit en Thuis
15-7-2021: Een monument voor Almersdorp

Weblog Binnendijks
25-4-2012: 't Goede land

Westfries Biografisch Woordenboek
Jonker, Dirk
(1891-1986)