Westfries Genootschap » Educatie » Geheimen van de dijk » Hoofdstuk 10 Medemblik (19e eeuw): Het gevecht tegen het stoomgemaal

Hoofdstuk 10 Medemblik (19e eeuw): Het gevecht tegen het stoomgemaal

Samenvatting verhaal
Opeens ziet Jan zijn vriend niet meer, hoog in de schoorsteen van het gemaal. Is hij erin gevallen?
Jan en Meindert hebben een hekel aan het moderne stoomgemaal dat bij Medemblik is gebouwd. Straks worden al die prachtige windmolens overbodig. Ze klimmen stiekem in de schoorsteen om die met zeildoek af te sluiten. Misschien ploft de stoommachine dan wel en stopt dat hele apparaat. Maar dan gaat het mis. Eenmaal halverwege steekt een storm op en de klokken van Medemblik hoor je ook al waarschuwend luiden. De dijkbewaking wordt opgeroepen, want het was vannacht ook al springtij. Meindert durft niet meer naar beneden en besluit maar door te klimmen. Bovenop de schoorsteen weet hij niet meer wat hij moet doen. Kom eraf, roept Jan. Als hij opkijkt ziet hij Meindert niet meer. Die is afgedaald binnenin de schoorsteen. Dan hoort hij dat de stoommachine wordt aangezet. Langs hem rent plotseling een molenaarsknecht naar de deur van het gemaal. Hij heeft alles wel gezien en weet welk gevaar er dreigt. Het loopt gelukkig met een sisser af. De jongens moeten mee naar de molen en horen daar hoe gevaarlijk hun actie eigenlijk is en hoeveel levens het had kunnen kosten. Bovendien is het gemaal een hulp voor de windmolens en geen concurrent. De molenaar zegt dat ze maar aan de moderne tijd moeten wennen. Een nu snel naar de dijk om jullie vaders te helpen.

Extra informatie
Van windmolen naar stoomgemaal
Westfriesland kende vier ambachten: De Vier Noorder Koggen, De Schager- en Niedorper Koggen, het Geesterambacht en Drechterland.
Het ambacht De Vier Noorder Koggen zorgde voor de Omringdijk plus het land erachter tussen Wervershoof, Medemblik en Aartswoud. In de Binnenpolder in de Vier Noorder Koggen stonden vijftien windmolens bij Medemblik en nog een aantal bij Aartswoud, samen 24. Bij windstilte werkt een windmolen niet. Waait het te zacht, dan krijgen de wieken de schepraderen, later vijzels, onderin niet in beweging. Waait het te hard, dan zet de molenaar hem zelf stil. Anders jakkeren de wieken zo snel rond, dat de as waaraan ze vastzitten heet wordt. Dan kan de molen in brand vliegen.
Molens kunnen dus niet altijd hetzelfde waterpeil garanderen.
De oplossing hiervoor kwam uit Engeland. In 1774, in een gemaal bij Rotterdam, pufte en ronkte de eerste Engelse ‘vuurmachine’ in Nederland. In de 19e eeuw kwamen er steeds meer stoommachines in gemalen, locomotieven en fabrieken. In 1869 bouwde ambacht De Vier Noorder Koggen een stoomgemaal vlakbij Medemblik. De naam Vier Noorder Koggen staat er nog steeds op. Eerst was het een hulpgemaal, bij te weinig of te veel wind. Maar het stoomgemaal beviel zo goed, dat het in 1907 werd vergroot tot hoofdgemaal.
De windmolens bij Medemblik en Aartswoud werden op eentje bij Aartswoud na gesloopt. De Westuit nr. 7 staat er nog. Verder zijn de fundamenten gevonden van een molen bij Medemblik, toen er een groenstrook werd aangelegd in een buitenwijk.

Vooruitgang?
Veel mensen vonden die nieuwe stoomgemalen eerst duivelse machines. Net als de jongens in ons verhaal. Zij hielden van die prachtige knarsende en piepende houten windmolens, die eeuwenlang dienst hadden gedaan. Maar vooruitgang houd je niet tegen. Bovendien was het heel goed voor de Westfriese tuinbouw. De tuinders wisten voortaan dat hun oogst nooit meer zou verrotten in te natte grond. Met de stoomgemalen was het waterpeil veel beter te beheersen. Veel vee- en graanboeren gingen nu over op groenten, bloembollen en zaadveredeling. Bij zaadveredeling kweek je steeds betere zaadjes, die je verkoopt aan tuinders.
De Vier Noorder Koggen bij Medemblik werd in de 20e eeuw vervangen door een nog sterker dieselgemaal, vlak bij Wervershoof. Het stoomgemaal had afgedaan en werd het Nederlands Stoommachinemuseum.

Excursie met historische vereniging
Oudheidkundige vereniging Medenblick
www.okv-medenblick.nl

Museumbezoek
Eigen museum historische verenging met wisseltentoonstellingen
De Vier Weeskinderen
Torenstraat 13
Medemblik

Het Nederlands Stoommachinemuseum
Oosterdijk 4
1671 HJ Medemblik
www.stoommachinemuseum.nl

Het Nederlands Stoommachinemuseum is gevestigd in het voormalige stoomgemaal De Vier Noorder Koggen uit ons verhaal.

Molen Aartswoud
Men kan ook een kijkje nemen bij de enige windmolen van de Vier Noorder Koggen die nog over is. Dat is molen Westuit nr. 7 bij Aartswoud. Er staat een informatiebord bij.

Kroniek van
West-Friesland
Oktober 1968

Westfries Biografisch Woordenboek
Kistemaker, Piet
(1902-1994)

Weblog Uit en Thuis
4-7-2015: Midzomeravond- wandeling en het nieuwe jaarboek

Ach Lieve Tijd
3: Westfriezen en hun strijd tegen het water