Tiende Schipper-Oosterkerkprijs voor Theaterkerk Hemels

De Oosterkerk aan het Grote Oost in Hoorn heeft al een lange geschiedenis. Het is de op een na oudste kerk van Hoorn. De kerk is gelegen in het havenkwartier en van oudsher is dit gebouw de kerk van schippers en vissers. In 1453 stond hier al een houten kapel die gewijd was aan Sint Antonius, die gezien wordt als de grondlegger van het kloosterleven.

Voorkant Oosterkerk. (Foto Jan Smit)

Achterkant Oosterkerk. (Foto Jan Smit)

De kapel werd in 1483 afgebroken om in steen herbouwd te worden. In 1519 werd het koor van de Oosterkerk opgetrokken. Spoedig daarna volgden het dwarspand en het tweebeukige schip. In 1603 woedde er in Hoorn een zware storm en stortte de voorgevel van de kerk in elkaar. Koor en transept (dwarspand) en de dakruiter bleven gespaard. Het herstel duurde zestien jaar. Na de reformatie ging de kerk over naar de Nederduitsche Gereformeerde Kerk, de latere Nederlandse Hervormde Kerk. In 1955 werd het gebouw voor de eredienst gesloten. Het gebouw werd daarna achttien jaar lang voor diverse doeleinden gebruikt, onder andere als pakhuis. Onderhoud bleef achterwege en afbraak dreigde. Dit ging een aantal mensen aan het hart. Zij richtten op 29 mei 1973 de Stichting Oosterkerk op. Deze kocht de kerk voor een gulden van de Hervormde Gemeente Hoorn met als doel deze zo spoedig mogelijk te restaureren. Op 7 mei 1982 kond de gerestaureerde kerk na een symbolische openingshandeling van Prins Claus, weer in gebruik worden genomen. Nu als multifunctioneel cultureel gebouw. Op zondag houdt de Nederlands Gereformeerde Kerk hier kerkdiensten.
De stichting Oosterkerk is ook eigenaar van het naastgelegen Claes Joest Huys en het zogenaamde Spuithuis ‘B’.

Zij-ingang Oosterkerk met afbeelding van de heilige Antonius. (Foto Jan Smit)

Raam met de wapens van een aantal plaatsen in oostelijk Westfriesland. (Foto Jan Smit)

Gedurende ruim dertig jaar was Hans Schipper voorzitter van de stichting. Bij zijn afscheid op 1 januari 2011 werd hij benoemd tot erevoorzitter en er werd een prijs in het leven geroepen onder de naam Schipper-Oosterkerkprijs. Deze prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een instelling of persoon die zich uitzonderlijk heeft ingespannen voor het behoud van religieus erfgoed in oostelijk Westfriesland. De prijs bestaat uit een oorkonde en wisselprijs. De wisselprijs is een albasten beeld vervaardigd door Elsbeth Luinge.
Op zaterdag 22 februari was dat voor de tiende keer. De bijeenkomst in de Oosterkerk kreeg daarom een feestelijk tintje. Naast het bestuur van de stichting, de leden van de adviescommissie en de prijswinnaars van dit jaar waren onder andere ook de negen voorgaande prijswinnaars uitgenodigd.
Na het welkomstwoord van de huidige voorzitter Eddy Boom, werden filmpjes vertoond met opnamen van de prijswinnaars van de vorige jaren. Deze opnamen zijn gemaakt door Dick Ham.
Daarna mocht ik als voorzitter van het Westfries Genootschap een inleiding houden onder de titel ‘Het behoud van religieus erfgoed’. Kerken zijn herkenningspunten in het landschap.

Herinnering aan de ronding van Kaap Hoorn in 1616 door Le Maire en Schouten. (Foto Jan Smit)

Gemeentehuis, kerk en café stonden van oudsher vaak bij elkaar in het hart van de stad of het dorp. De grote variëteit in ouderdom, bouwstijlen en inrichting maakt kerken aantrekkelijk voor bezoekers. Eeuwenlang werd er in de kerkgebouwen gedoopt, getrouwd en gerouwd. De gebouwen zijn daardoor voor kerkleden van grote emotionele waarde. Maar ook voor veel niet-kerkleden is een kerkgebouw een onmisbaar element van hun wijk of dorp. Er is dan ook vaak veel verdriet als een kerkgebouw verbrandt of als het gesloopt wordt. Door krimpende geloofsgemeenschappen en afnemend kerkbezoek wordt het voortbestaan van kerkgebouwen bedreigd. Er is vaak onvoldoende geld voor onderhoud en er zijn minder kerkelijke vrijwilligers die zich voor het onderhoud en behoud van de kerkgebouwen inspannen. Sluiting is daardoor soms onvermijdelijk.
Herbestemming kan de redding zijn voor deze gebouwen. Er zijn veel goede voorbeelden, denk aan wonen, bedrijven en culturele bestemmingen. Daarbij moet er niet alleen aandacht zijn voor het uiterlijk voor het gebouw. Ook het interieur, de inventaris en het orgel moeten met respect behandeld worden. Als het niet lukt om deze elementen op een verantwoorde manier een plekje te geven in de herbestemde kerk moet er gezocht worden naar mogelijkheden tot herplaatsing elders.
Hoe dan ook verdienen alle mensen die zich op welke wijze dan ook inspannen voor het behoud van religieus erfgoed, hulde en dank voor hun inzet.
Na mijn inleiding volgde de vertoning van het tiende deel van de serie opnamen van Dick Ham, nu van de prijswinnaar van dit jaar. Eddy Boom reikte vervolgens de prijs uit aan René Smit en Gerda Blom. In 2017 kochten zij het schip van de vroegere Hervormde Kerk in Twisk en na een verbouwing is dit Theaterkerk Hemels geworden. De toren is nog steeds eigendom van de gemeente Medemblik. De nieuwe eigenaren wonen ook in de kerk en zij hebben er een bed & breakfast gevestigd. Het interieur van de kerkzaal is zo veel mogelijk gespaard en het orgel is gehandhaafd.

René Smit en Gerda Blom met de Schipper-Oosterkerkprijs. (Foto Jan Smit)

Een prijs als deze is in mijn ogen belangrijk. Niet alleen als vorm van waardering voor de inspanningen van initiatiefnemers, eigenaren en vrijwilligers, maar ook door de aan de uitreiking verbonden publiciteit. Blijvende aandacht voor het behoud van religieus erfgoed is immers van groot belang.

Jan Smit