Westfries Genootschap » Publicaties » Vierkant » 2009 » Nummer 3 » Pagina 13

Uit de Pronkkamer (deel 8)

Kunsthistoricus Harold D.E. Bos, bespreekt een voorwerp uit de pronkkamer.

Het schrijfbureau

Secretaire Lodewijk XVI-stijl, circa 1780-1790. (foto particuliere collectie)

De pronkkamer in de West-Friese boerderij was in de tweede helft van de 19de eeuw verworden tot een ware 'mooie kamer', fraai gemeubileerd en kostbaar gestoffeerd. Een deftig meubel dat zeker niet mocht ontbreken, was de secretaire, het schrijfbureau. Sinds de tweede helft van de achttiende eeuw was dit een smal meubel van circa 150 centimeter hoog, het onderstuk met twee deurtjes of enkele laden, het bovendeel met een neervallend schrijfblad. Achter dit blad bevonden zich – aan het nieuwsgierige oog onttrokken – diverse vakjes en laatjes. Enkele van deze meubelen bezaten zelfs een geheim vakje. Evenals de notabelen in de dorpen en steden hadden, als het even kon, zowel de boer, landman als bestuurder in West-Friesland een dergelijk praktisch meubel tot hun beschikking. De meubelstijlen waarin dergelijke secretaires werden gemaakt, loopt van de Lodewijk de XVI-stijl (laatste kwart 18e eeuw, 1770-1800) via de Empirestijl (tijd van en vlak na Napoleon, 1800-1820) het Biedermeier (1820-1840), neostijlen (1840-1890) tot en met de Jugendstil (1890-1910). De secretaires werden van noten, wortelnoten of mahoniehout (fineer) op een eiken kern gemaakt en voorzien van verguld brons of koperbeslag, soms met twee ronde zuiltjes naast de kast. In de tweede helft van de 19e eeuw komen de mahonie meubelen met zwarte randen en snijwerk in de mode. Heel deftige exemplaren waren voorzien van een bovenblad van marmer of een fraai uitgezaagd houten (galerijtje) hekje.
Een ander type dat eveneens in de tweede helft van de 18de eeuw ontstond was het cilinderbureau, ook wel trommel- of rolbureau genoemd. Dit naar de ronde bovenkant die omhoog geschoven kon worden om het schrijfblad, dat uittrekbaar was, te bereiken. Gedurende de tweede helft van de 19e eeuw tot het begin van de 20e eeuw was er een grotere voorkeur voor het cilinderbureau, veelal van eiken- of grenenhout. Deze schrijfmeubelen zijn om aan te zitten en hebben een praktisch werkblad van groter formaat.
Bij de vroege secretaires valt dan ook op dat het schrijfblad klein en vrij hoog is, dat heeft zijn oorzaak omdat men in die tijd stond te schrijven. Er zijn ook even hoge kasten met zes of zeven laden waarbij boven het midden van de kast één smalle la kan worden uitgeklapt als schrijfblad. Dergelijke meubels zijn geen echte secretaires maar chiffonnières, voor het opbergen van kleding: chiffons zijn lappen textiel. Een vergelijkbare maar grotere uitzondering – met dezelfde functie – vormt het voorname kabinet (linnenkast) waarbij een klein deel van de bovenste lade kan worden neergeklapt als schrijfblad. In welgestelde huishoudens erg gemakkelijk om het door de huisvrouw uitgegeven gemerkte linnengoed aan de meid of wasserij, direct op te kunnen schrijven. Soms was een boekenkast, al dan niet met glazen bovendeuren, in het midden voorzien van een neerklappend of uittrekbaar schrijfblad. Dergelijke meubelen waren op het platteland echter veel zeldzamer en stonden dan zeker in de pronkkamer op hun plaats.

Andere afleveringen van 'Uit de Pronkkamer':
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9

Ach Lieve Tijd
10: Westfriezen en hun oorlogen en opstanden

Kroniek van
West-Friesland
September 2003

Weblog Uit en Thuis
1-8-2018: De Westfriese Tafel en de Opperdoezer Ronde

Vierkant 2017
Nummer 3 (Oktober)