Erfstukken

In de rubriek Erfstukken wordt aandacht besteed aan oude elementen die zich op een erf bevinden. Dat kan een gebouwtje zijn, een bank, een boom of een brievenbus – kortom ‘erfgoed’ dat een verhaal vertelt over vroeger.
Tips over erfstukken zijn welkom bij het secretariaat.

Af en toe zie je er eentje staan, pal aan de slootkant, scheefgezakt en soms half verscholen tussen struiken of riet: zo'n zwarte ronde ketel met een laag muurtje eromheen. Erboven een stang of juk en als je goed kijkt zie je ook een rubberen slang.
Een brongasketel dus, een manier om in de vorige eeuw in de lager gelegen delen van onze regio te zorgen voor energie in woningen en boerderijen. Veel ketels zijn gesloopt om plaats te maken voor een terras of een extra stuk gras. Maar in de Baarsdorpermeer staat nog een exemplaar in de tuin van Marrie en Peter Molenaar. Het erfstuk prijkt voor hun nieuw gebouwde pand dat de vorm heeft van een stolpboerderij.

~~De boerderij in 2009. (collectie van de Boerderijenstichting Noord-Holland)~~
De nieuwe woning in stolpvorm, de brongasketel blijft gehandhaafd. (foto Ina Broekhuizen-Slot)

Gratis gas
Op dit perceel stond tot 2016 het huis van Bram en Alie Huijberts. Hun zoon Ted nam het ouderlijk huis over. Hij kent de geschiedenis van het pand goed. Rond 1920 is deze woning gebouwd door mijn grootouders. Ook de wel stamt uit die tijd. Het gas werd benut voor koken, verlichting en verwarming. Mijn ouders kwamen hier in 1966 wonen. Vader liet een nieuwe wel slaan onder de grote tank in verband met de regelgeving. Later was daar veel heisa over maar door de Vereniging van Brongashouders is dat via tussenkomst van een rechter van de baan geraakt. Inmiddels was al een deel dichtgemaakt. De eerste bron zit op tachtig meter diepte, die is erg zout, de tweede op 36 meter. Die gaf minder maar toch voldoende gas voor verwarming en koken. De bron is in gebruik geweest tot ik het huis verkocht aan Peter en Marrie. De bron loopt spontaan omdat de Baarsdorpermeer zo laag ligt. Dus gratis gas, in deze tijd ondenkbaar.

Ouderwets
Marrie Molenaar-Koopman vertelt: We kochten het huisje eind 2014 en met Pasen 2016 trokken we erin. Het pand werd verwarmd door twee gevelkacheltjes die op brongas werkten. De leiding, die doorliep naar binnen, ligt er nog steeds. In 2018 gingen we over naar onze nieuwe woning, daarna werd het kleine huisje gesloopt.
De brongasketel bleef staan. Waarom? Marrie stelt nuchter: We hebben hem er gewoon nooit uitgehaald. En we vinden het ook wel mooi en ouderwets. Mensen stoppen vaak om ernaar te kijken. De bedoeling is dat we onze schuur gaan verwarmen met brongas. De schuur is niet geïsoleerd en op die manier kunnen we hem in de winter vorstvrij houden.

Borrelen
Marrie is geboren en getogen in de Baarsdorpermeer. Ik ken het verschijnsel brongas natuurlijk. Er zit gas in de sloten die 's winters moeilijk bevriezen. Als we vroeger met de hoogste klassen van de school gingen schaatsen, zagen we her en der gasbellen. De meester maakte dan een gaatje in zo'n bel en hield er een lucifer bij zodat er een vlam verscheen. Je hoort het vaak borrelen in de sloten waar gas in zit. Ook bij onze ketel is dat het geval.
Marrie en Peter denken dat er een lek in de ketel zit, hij zakt namelijk. Maar dat zullen ze herstellen en hopelijk hebben ze dan weer volop profijt van deze oude energiebron.

Ina Broekhuizen-Slot

Eeuwenlang al borrelt er gas in de polders omhoog. Wouter Sluis (1827-1891), boer en uitvinder uit de Beemster, geldt als de ontdekker van het brongas. Dit gas wordt vanaf 1895 op duizenden plaatsen systematisch benut. Bij deze primitieve energievoorzieningen wordt het gas opgevangen en gebruikt voor koken, stoken en verlichting. Bij slecht weer geven ze veel gas, bij rustig weer een stuk minder.
Een bron wordt ‘geslagen’. In het water dat spontaan omhoog komt, zit methaan. Er wordt een ketel overheen gehangen en aan de bovenkant daarvan kan het gas afgetapt worden voor gebruik.
(Bron: Bartstra D., Gasbronnen in Noord-Holland, 2003, uitgegeven door Vereniging tot Behoud van Gasbronnen in Noord-Holland)

Andere afleveringen van 'Erfstukken':
'20/2 | '20/3 | '21/1 | '21/2 | '21/3 | '22/1 | '22/2 | '22/3

Andere artikelen op deze website:

Hé, is dat Westfries?

209. De helt (handvat, greep) van m'n graaf (spade, schop met naar onder spits toelopend blad).

Klik hier voor meer Westfriese woorden en uitdrukkingen.

© 1924-2023 Westfries Genootschap - Contact - Sitemap - Privacyverklaring

West-Friesland, een streek met karakter binnen de Omringdijk.