Geschiedschrijving » Westfries Biografisch Woordenboek (WBW)
Geboortedatum is niet bekend. Geboorteplaats zou misschien Wervershoof kunnen zijn. Overleden rond
1560 te Amsterdam. We kennen wel zijn volledige naam, nl. Tonis Harmansz. van Warvershoef. Omdat die
vermeld wordt op het boekje met
godvruchtige liederen dat in de tweede helft van de zestiende eeuw werd gedrukt en uitgegeven bij
Harman Jansz. Muller in Amsterdam en waar nog ongeveer tien exemplaren van bewaard worden in
verschillende bibliotheken, o.a. in de KB en de bibliotheek van de UvA.
Afkomstig uit Wervershoof?
In Wervershoof is een plantsoen naar hem genoemd en een -inmiddels gestolen- herinneringsbeeldje van
Jan van Druten geplaatst, maar wie hij precies geweest is, is onbekend. Lange tijd heeft men op gezag
van enkele letterkundigen en historici zoals Asselbergs, Voets en Kraakman aangenomen dat hij afkomstig
was uit Wervershoof, maar bij nader onderzoek bleek dat dat alleen berustte op de vermelding van zijn
achternaam op de voorkant van het boekje. In het boekje zelf staat niets over zijn persoon. Omdat op
die voorzijde ‘salighe’ aan zijn naam is toegevoegd, wordt verondersteld dat hij bij de
uitgave, waarvan overigens het jaar niet wordt vermeld, al gestorven was.
Liederenboekje
De liederen worden er ‘suyverlick’ (=hoogstaand) genoemd en blijken door verschillende
schrijvers (mnl./vr.) gemaakt te zijn op oude bestaande melodieën die zonder muzieknotatie steeds
bij de titelregels worden vermeld. Het boekje bevat 36 liederen op 80 bladzijden en is meerdere keren
herdrukt, o.a. in Alkmaar. Na de beginpopulariteit ervan -er ging zelfs een exemplaar mee met de
overwinteraars op Nova Zembla (‘tot troost van hun bedroefde herten’!), dat in 1871 werd
teruggevonden en nu wordt bewaard in het Rijksmuseum van Amsterdam- raakte het in vergetelheid. Maar
sinds de ‘herontdekking’ in 1848, dus in de tijd dat ‘roomse boekjes’ niet
langer verboden waren, is er weer aandacht voor.
De voorkant van het boekje zegt dat de meeste liederen ‘bij’ Tonis Harmansz. zijn gemaakt,
maar dat er nog sommige andere zijn bijgevoegd en hierbij uitgegeven die afkomstig zijn van ‘een
vermaarde en geleerde man’. Volgens Gerard Weel zou dit de indertijd beroemde Petrus Apherdianus
geweest zijn. De liederen zijn bedoeld als aansporing tot bekering en boetedoening en tot troost en
profijt van alle bedroefde harten die door de ‘Alteratie’ in geloofsverdrukking waren
geraakt. Wie de liedteksten echt gemaakt heeft, is niet duidelijk; er staat alleen dat ze
‘bij’ Tonis Harmansz. zijn gemaakt en ‘bij’ wil niet zeggen ‘door’.
Dat blijkt ook wel: de teksten zijn van heel verschillend niveau zowel wat de vorm als wat de inhoud
betreft. Soms maakt de auteur van enkele van de liederen zich bekend als vrouw. Misschien liet de
samensteller andere geestelijke personen uit zijn kring teksten maken en inleveren, al zal hij
waarschijnlijk zelf ook hebben bijgedragen.
Lied van de Sultansdochter
Het bekendste lied in het bundeltje is het lied van de Sultansdochter. Het gaat over een moslimmeisje
dat op zoek gaat naar ‘de maker van de bloemen’ en uiteindelijk bij Jezus in een klooster
belandt. Dit lied bestond al langer in verschillende Europese landen, maar deze bewerking is de oudste
in de Nederlanden.
Wie Tonis Harmansz. precies is geweest, zal wel nooit duidelijk worden. Kwam hij uit Wervershoof? Was
hij een geestelijke, een kloosterling? Schreef hijzelf ook liederen? We weten het niet, maar we hebben
een terecht beroemd liederenboekje aan hem te danken.
Publicaties:
Op zijn naam is vóór 1596 een beroemd liederenboekje uitgegeven bij
Muller in Amsterdam (meermalen herdrukt) waarvan o.a. een exemplaar is teruggevonden in ‘Het
Behouden Huijs’ op Nova Zembla. Het boekje bevat een verzameling troostliederen die na zijn dood
werd uitgegeven voor katholieken die werden overvallen door de Geuzen.
Literatuur:
Gerard Weel, “Suyverlick Boecxken”, Tonis Harmansz. van Warvershoef en het “Suyverlick
Boecxken van Drukkerij Muller in Amsterdam, in: De Skriemer, jaarboek van Oud Wervershoof, no.8, 2004,
pag. 25-33.
Website: www.gerardweel.nl, afd.
scripties.
Gegevens aangeleverd en bewerkt door: Gerard Weel te Hoorn (2012).
Klik hier voor meer Westfriese woorden en uitdrukkingen.