Geschiedschrijving » Westfries Biografisch Woordenboek (WBW)

Harmansz. (van Warvershoef), Tonis (16de eeuw)

Bekend van boekje ‘suyverlicke’ troostliederen

Geboortedatum is niet bekend. Geboorteplaats zou misschien Wervershoof kunnen zijn. Overleden rond 1560 te Amsterdam. We kennen wel zijn volledige naam, nl. Tonis Harmansz. van Warvershoef. Omdat die vermeld wordt op het boekje met godvruchtige liederen dat in de tweede helft van de zestiende eeuw werd gedrukt en uitgegeven bij Harman Jansz. Muller in Amsterdam en waar nog ongeveer tien exemplaren van bewaard worden in verschillende bibliotheken, o.a. in de KB en de bibliotheek van de UvA.

Afkomstig uit Wervershoof?
In Wervershoof is een plantsoen naar hem genoemd en een -inmiddels gestolen- herinneringsbeeldje van Jan van Druten geplaatst, maar wie hij precies geweest is, is onbekend. Lange tijd heeft men op gezag van enkele letterkundigen en historici zoals Asselbergs, Voets en Kraakman aangenomen dat hij afkomstig was uit Wervershoof, maar bij nader onderzoek bleek dat dat alleen berustte op de vermelding van zijn achternaam op de voorkant van het boekje. In het boekje zelf staat niets over zijn persoon. Omdat op die voorzijde ‘salighe’ aan zijn naam is toegevoegd, wordt verondersteld dat hij bij de uitgave, waarvan overigens het jaar niet wordt vermeld, al gestorven was.

Liederenboekje
De liederen worden er ‘suyverlick’ (=hoogstaand) genoemd en blijken door verschillende schrijvers (mnl./vr.) gemaakt te zijn op oude bestaande melodieën die zonder muzieknotatie steeds bij de titelregels worden vermeld. Het boekje bevat 36 liederen op 80 bladzijden en is meerdere keren herdrukt, o.a. in Alkmaar. Na de beginpopulariteit ervan -er ging zelfs een exemplaar mee met de overwinteraars op Nova Zembla (‘tot troost van hun bedroefde herten’!), dat in 1871 werd teruggevonden en nu wordt bewaard in het Rijksmuseum van Amsterdam- raakte het in vergetelheid. Maar sinds de ‘herontdekking’ in 1848, dus in de tijd dat ‘roomse boekjes’ niet langer verboden waren, is er weer aandacht voor.

De voorkant van het boekje zegt dat de meeste liederen ‘bij’ Tonis Harmansz. zijn gemaakt, maar dat er nog sommige andere zijn bijgevoegd en hierbij uitgegeven die afkomstig zijn van ‘een vermaarde en geleerde man’. Volgens Gerard Weel zou dit de indertijd beroemde Petrus Apherdianus geweest zijn. De liederen zijn bedoeld als aansporing tot bekering en boetedoening en tot troost en profijt van alle bedroefde harten die door de ‘Alteratie’ in geloofsverdrukking waren geraakt. Wie de liedteksten echt gemaakt heeft, is niet duidelijk; er staat alleen dat ze ‘bij’ Tonis Harmansz. zijn gemaakt en ‘bij’ wil niet zeggen ‘door’. Dat blijkt ook wel: de teksten zijn van heel verschillend niveau zowel wat de vorm als wat de inhoud betreft. Soms maakt de auteur van enkele van de liederen zich bekend als vrouw. Misschien liet de samensteller andere geestelijke personen uit zijn kring teksten maken en inleveren, al zal hij waarschijnlijk zelf ook hebben bijgedragen.

Lied van de Sultansdochter
Het bekendste lied in het bundeltje is het lied van de Sultansdochter. Het gaat over een moslimmeisje dat op zoek gaat naar ‘de maker van de bloemen’ en uiteindelijk bij Jezus in een klooster belandt. Dit lied bestond al langer in verschillende Europese landen, maar deze bewerking is de oudste in de Nederlanden.

Wie Tonis Harmansz. precies is geweest, zal wel nooit duidelijk worden. Kwam hij uit Wervershoof? Was hij een geestelijke, een kloosterling? Schreef hijzelf ook liederen? We weten het niet, maar we hebben een terecht beroemd liederenboekje aan hem te danken.

Publicaties:
Op zijn naam is vóór 1596 een beroemd liederenboekje uitgegeven bij Muller in Amsterdam (meermalen herdrukt) waarvan o.a. een exemplaar is teruggevonden in ‘Het Behouden Huijs’ op Nova Zembla. Het boekje bevat een verzameling troostliederen die na zijn dood werd uitgegeven voor katholieken die werden overvallen door de Geuzen.

Literatuur:
Gerard Weel, “Suyverlick Boecxken”, Tonis Harmansz. van Warvershoef en het “Suyverlick Boecxken van Drukkerij Muller in Amsterdam, in: De Skriemer, jaarboek van Oud Wervershoof, no.8, 2004, pag. 25-33.

Website: www.gerardweel.nl, afd. scripties.

Gegevens aangeleverd en bewerkt door: Gerard Weel te Hoorn (2012).

Westfries Biografisch Woordenboek
Vliet, Dieuw van
(1887-1974)

Westfries Biografisch Woordenboek
Best, Jan
(1877-1955)

Westfriese Gatenkaas
IV. Economische en Sociale Geschiedenis

Weblog Uit en Thuis
20-7-2020: Opnieuw een mooi jaarboek