Landelijk Schoon » Jaarverslag 2017

Jaarverslag Stichting voor Landelijk Schoon Westfriesland 2017

Het werkgebied van de Stichting Landelijk Schoon Westfriesland telde in 2017 zo'n 550.000 inwoners verdeeld over 15 gemeenten. Het gaat om het gebied binnen en aangrenzend aan de Westfriese Omringdijk. De Omringdijk is voor Landelijk Schoon niet alleen grensbepalend maar tegelijkertijd het icoon van erfgoed en cultuurhistorie waar Landelijk Schoon zich sterk voor maakt. Vanuit dit oogpunt is het dan ook vanzelfsprekend dat aan de plannen van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) voor verbetering van de boezemkades van de Schermer door Landelijk Schoon, samen met de Schermer Alliantie, de nodige aandacht is besteed. Het noordelijke dijk van de Schermer is immers onderdeel van de Westfriese Omringdijk.
In de Schermer Alliantie werken 7 erfgoedorganisatie in Noord-Holland samen waaronder behalve Landelijk Schoon o.m. de Bond Heemschut, de Boerderijenstichting Noord-Holland en Oud-Alkmaar. De Schermer Alliantie is een goed voorbeeld van samenwerking tussen maatschappelijk organisaties in hun streven naar behoud van landschap en cultuurhistorie. Samen sterker, er wordt naar geluisterd. Ook op andere terreinen als architectuur en woningbouw kan dit voorbeeld resultaat bevorderend werken.

Er is in 2017 veelvuldig overlegd met het HHNK over de dijkverzwaring met als resultaat dat het HHNK aan een onafhankelijk en deskundig onderzoeksbureau (Feddes en Olthof) opdracht heeft gegeven voor een aanvullend cultuurhistorisch onderzoek. Daarnaast is een overzicht van bekende historische locaties toegevoegd aan het projectplan en zal de historie van de dijk beter zichtbaar gemaakt worden (o.a. met informatiepanelen). Het onafhankelijke onderzoek richtte zich met name op de mate waarin het plan zorg besteedt aan het cultureel erfgoed van en in de dijk. In enkele bijeenkomsten zijn de onderzoeksresultaten besproken waarbij het HHNK op belangrijke punten het projectplan heeft aangepast wat het behoud van de cultuurhistorische karakteristieken van de dijk ten goede kwam.
Bij de gemeente Alkmaar is bezwaar aangetekend tegen de voorgenomen kap van een aantal monumentale bomen (poortwachters) bij enkele monumentale stolpen. Dit is helaas afgewezen. Doorslaggevend was een eerder door het HHNK genomen besluit tot kap i.v.m. de waterveiligheid. Een verzoek om een hernieuwde goed beargumenteerde afweging tussen de cultuurhistorische waarden van de bomen en het risico op aantasting van de dijk is terzijde gelegd.
Het projectplan is inmiddels vastgesteld en de omgevingsvergunning is door de gemeente Alkmaar verleend.

Hoewel de Alliantie dus niet op alle fronten in het gelijk is gesteld is de balans van wat bereikt is zeker positief. Belangrijk is ook dat er een zekere omslag in denken van het HHNK waarneembaar is naar een meer dan voorheen meewegen van de erfgoedcomponent in de besluitvorming; uiteraard binnen de mogelijkheden die de uitvoering van de kerntaken daartoe bieden. De implementatie in de vorm van duidelijke richtlijnen op ambtelijk niveau en het inbouwen van meer zekerheden op het financiële vlak heeft nog enige tijd nodig.

De plannen van de Alliantie Markermeerdijken voor de dijkversterking Hoorn – Amsterdam vinden gestaag voortgang. Landelijk Schoon heeft in de loop van het proces de nodige inbreng gehad. Per sector is bekeken wat de beste oplossing voor de dijkversterking is. In veel gevallen heeft de Alliantie uiteindelijk gekozen voor het aanbrengen van voorland. Landelijk Schoon heeft hierop in het verleden meermalen formeel en informeel aangedrongen.
De plannen worden vanuit verschillende plaatsen langs de Markermeerkust kritisch begeleid vanuit Scharwoude, Uitdam en Durgerdam. De Milieu Effect Rapportage (MER) moet van hogerhand aangepast worden. In de eerste helft van 2018 zal de Alliantie hieraan voldoen. Tussentijds is afgesproken om vier maanden extra de tijd te nemen om het plan- en participatieproces zorgvuldig en hoogwaardig af te ronden. Deze tijd wordt gebruikt om ook in probleemgevallen tot goede oplossingen te komen.
Inmiddels hebben de plannen ter visie gelegen en heeft Landelijk Schoon haar zienswijze gegeven op met name het Ontwerp-projectplan Waterwet en de Ontwerp-omgevingsvergunning. Deze zienswijze is integraal opgenomen op onze website. Voor de toekomst is extra belangrijk dat wij er o.m. op hebben aangedrongen dat de Omringdijk als provinciaal monument in beheer bij het HHNK blijft en als zodanig in stand wordt gehouden. Ter meerdere zekerheid dient de dijk als slapersdijk in de Legger der Waterkeringen opgenomen te worden.
In totaal zijn ruim 140 zienswijzen ingediend. Medio 2018 zal blijken in hoeverre de zienswijzen tot aanpassingen in de plannen hebben geleid.

De provincie Noord-Holland heeft een zgn. consultatie voor de actualisering van de Leidraad Landschap en Cultuurhistorie ingelast. Deze is bedoeld voor de eigen provinciale organisatie en maatschappelijke organisaties daarbuiten. Landelijk Schoon heeft gereageerd met een aantal opmerkingen. Enkele daarvan zijn:
- het in 2009 vastgestelde Beeldkwaliteitsplan voor de Westfriese Omringdijk wordt als uitgangspunt genomen voor het gedeelte over de Westfries Omringdijk. Niet duidelijk is in hoeverre de juridische werking van de Leidraad en het Beeldkwaliteitsplan samenvallen. Wij pleiten voor een keuze van de meest complete: het Beeldkwaliteitsplan.
- Van de ruim 10.000 stolpboerderijen in Noord-Holland in 1950 is het aantal tegenwoordig al ruim gehalveerd tot 4.500. Ondanks de historische waarde van de stolpboerderij is slechts tien procent van de stolpboerderijen beschermd monument. De Stichting Landelijk Schoon is van mening dat de provincie zich veel meer dan nu zou moeten inspannen om het beschermingspercentage van de stolpen fors omhoog te brengen.
- Ook zal de Westfriese Omringdijk aan de categorie Ruimtelijke drager van het Landschap toegevoegd moeten worden.
- De afstemming tussen het provinciale belang en de daaruit voortvloeiende toetsende rol in de praktijk en de gemeentelijke rol zou beter uitgewerkt moeten worden.
De beleidsnota Landschap en Cultuurhistorie wordt onderdeel van de Provinciale Ruimtelijke Verordening (PRV) en daarna van de Omgevingsvisie NH 2050.

De PARK (Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit Noord-Holland) heeft eind 2017 de nota Kwaliteitsbeeld Noord-Hollands Landschap 2050. De nota biedt een samenhangende visie op de kwaliteiten van het Noord-Hollandse Landschap waar het provinciale beleid zich op zou moeten richten. In de voorbereidende informatiebijeenkomsten heeft Landelijk Schoon aandacht gevraagd voor Westfriesland. In de beschrijving komen de kwaliteiten van het Westfriese landschap onvoldoende tot uitdrukking. Vooral de ruilverkavelingen zijn hier debet aan. Gewezen is op de grote kwaliteiten van de (resten van) oude structuren (linten, waterlopen, wegen, stolpen enz.) die o.i. onvoldoende meegewogen zijn.

De Terrein Beheer Organisaties (T.B.O.'s) zoals Natuurmonumenten, Noordhollands Landschap) hebben hun eigen pleidooi gehouden voor meer aandacht voor groen, water, landschap. Gewerkt moet worden aan het vergroten van de lokale bewustwording van de waarde van erfgoed en landschappelijke waarden. Overigens zouden gemeenten in Westfriesland wel meer initiatief kunnen tonen als het gaat om landschapsbehoud bv. door opname in bestemmingsplannen. De PARK benadert deze problematiek voornamelijk vanuit het provinciale belang. De vraag is waar het provinciale belang ophoudt en het gemeentelijk belang begint. Duidelijkheid daarover is beleidsmatig van groot belang. Het Kwaliteitsbeeld Noord-Hollands Landschap vormt het complement van de Leidraad Landschap en Cultuurhistorie waarin het provinciale beleid is verwoord. Het Kwaliteitsbeeld Noord-Hollands Landschap 2015 zal worden ingebracht in de Omgevingsvisie NH 2050.

Over enige tijd (jaren) zal de Omgevingswet worden ingevoerd met onder meer de omgangsregels voor erfgoed en landschap in het buitengebied. Er komt meer verantwoordelijkheid bij de gemeenten te liggen waarbij Raad en College ieder een eigen verantwoordelijkheid hebben. De speelruimte wordt in de Omgevingsvisie bepaald. Het is zaak dit goed in de gaten de houden bij de invulling van bestemmingsplannen. Ons bestuurslid Gerlof Kloosterman heeft over dit onderwerp een blog geschreven: zie www.steunpunterfgoednh.nl/blog-erfgoedweefsel/. Het is zaak een breed draagvlak onder de bevolking te creëren. Het instrumentarium voor vrijwilligersorganisaties zal door professionele instanties geleverd moeten worden.

Vooruitlopend op de invoering van de Omgevingswet bereid de provincie NH een Omgevingsvisie voor het jaar 2050 voor. Na de eerste fase ‘Verkenningen NH2050’ is eind 2017 de nota ‘Koers NH2050’ gereed gekomen. In de periode van consultatie heeft Landelijk Schoon in een bijeenkomst voor inwoners van NH en vertegenwoordigers/stakeholders van diverse instanties haar visie gegeven. Het accent lag sterk op de problematiek van duurzame energie. Er was o.i. te weinig aandacht voor cultuurhistorie en meer algemeen ruimtelijke thema's. Het proces van Koers naar Visie is ingezet en naar verwachting zal de concept-Omgevingsvisie medio 2018 ter inzage worden gelegd.

Landelijk Schoon heeft in een bijeenkomst over de Onderlinge afstemming van organisaties op het gebied van erfgoed en landschap haar visie gegeven over dit onderwerp. De organisatie was in handen van MOOI Noord-Holland. Diverse erfgoedorganisaties zoals Heemschut, Landschap NH, Westfries Genootschap gaven acte de présence.
Twee bewegingen zijn nodig: van bovenaf c.q. het midden en van onderop. Het gaat dan om samenwerking, afstemming, informatie en ondersteuning. Bijvoorbeeld tussen professionele organisaties en kleinere belangverenigingen. De overheid is verantwoordelijk voor het opstellen van plannen en de afweging van belangen maar wil wel gevoed worden door belangenorganisaties. Lang niet altijd is bekend welke dat zijn.
Een veelheid van organisaties is werkzaam in deze sector. Onduidelijk is vooralsnog hoeveel precies en welke organisaties dit zijn, op welk niveau deze werkzaam zijn (lokaal, regionaal, landelijk), vanuit welke invalshoek (overheid, semi-overheid, privaat/particulier) gewerkt wordt, hun doelstellingen en visies. Een gedegen inventarisatie van deze gegevens ontbreekt. Afgesproken is na te gaan of er vanuit het provinciale niveau bereidheid bestaat deze inventarisatie te initiëren.

Bewoners aan de Obdammerdijk maakten zich zorgen over de voorgenomen uitbreiding van een bedrijf aldaar. De – volgens het vigerende bestemmingsplan – maximaal toegestane bedrijfsgrootte wordt waarschijnlijk overschreden. Gevreesd wordt voor een aantasting van het aangezicht van de dijk en van het woongenot. Landelijk Schoon heeft geadviseerd in gesprek te gaan met de gemeente, het plan te bekijken en toelichting daarop te vragen. Ook is de visie van de Historische Vereniging Oud Obdam/Hensbroek belangrijk. Daarna kan mede aan de hand van deze informatie, een standpunt bepaald worden. Na beoordeling zal Landelijk Schoon eventueel ondersteunen.

Landelijk Schoon heeft geconstateerd dat de ontginningskade van de Rijweg is verdwenen, gesneuveld in het Westfrisiageweld. In de jaren tachtig werden dergelijke kaden nog op allerlei manieren beschermd en vertroeteld. Nu is dit landschappelijke structuurelement min of meer geruisloos verdwenen. Eens te meer is duidelijk dat de bescherming van erfgoed en cultuurhistorische waarden in een vroegtijdig stadium aandacht verdienen. De Omgevingswet en de daaraan gekoppelde omgevingsvisies bieden nieuwe kansen om kostbaar cultureel erfgoed en landschap in omgevingsplannen en -programma's op te nemen en te bewaken.

Het plan van een projectontwikkelaar voor vakantiewoningen / kanosteiger / openluchtmuseum op de plek van de abri van Barsingerhorn heeft Landelijk Schoon verontrust. Het station Lutjewinkel zou herbouwd moeten worden in Barsingerhorn. Het is zeer de vraag of recreatiewoningen passen in het beschermd dorpsgezicht van Barsingerhorn. Inmiddels is de Abri geschrapt van de lijst met te verkopen gemeentelijke eigendommen en blijft deze dus eigendom van de gemeente Hollands Kroon. Door deze gemeentelijke zeggenschap over locatie en bestemming van de abri loopt het waarschijnlijk met een sisser af.

De door het Westfries Genootschap georganiseerde Westfrieslanddag 2017 waarop ook Landelijk Schoon zich presenteerde, was zondermeer een succes. Een goede promotie van het Westfries cultureel erfgoed in een rijke schakering. De samenhang tussen de samenstellende stichtingen en commissies én de diversiteit daarvan kwamen op een aansprekende wijze tot uitdrukking.

Tenslotte is nog vermeldenswaard dat Freek Appel zijn functie als bestuurslid heeft ingewisseld voor een adviseurschap van de stichting. In deze hoedanigheid blijft hij bij het werk van Landelijk Schoon betrokken.

Pieter van den Berge, secretaris Stichting voor Landelijk Schoon Westfriesland
27 maart 2018.

Weblog Uit en Thuis
19-3-2015: Pé van der Lee, cursussen en bijeenkomst ...

Weblog Uit en Thuis
10-5-2015: Saet & Cruyt, van museum naar experience ...

Westfries Biografisch Woordenboek
Canneman, Benjamin Richard
(1909-1982)

Kroniek van
West-Friesland
Maart 1975