Landelijk Schoon » Jaarverslag 2019

Jaarverslag Stichting voor Landelijk Schoon Westfriesland 2019

Al in een vroegtijdig stadium heeft Landelijk Schoon haar opvattingen over de ruimtelijke consequenties van de energietransitie in een tweetal visiedocumenten vastgelegd: de “Visie Locatiebeleid Windturbines” en de “Visie Zonne-energie in Landelijk gebied”. Deze notities zijn opgesteld ten behoeve van de advisering aan de gemeentebesturen in West-Friesland en diverse maatschappelijke organisaties waaronder Historische Verenigingen, die zich hierbij betrokken voelen. Het doel is om de visie van de Stichting voor Landelijk Schoon op het vigerende en het voorgenomen windturbinebeleid in het kader van de Regionale Energie Strategieën (RES) kenbaar te maken en aandacht te vragen voor de negatieve effecten daarvan op het landschap in Westfriesland.

Zo is in de gemeente Schagen de discussie over zonne-energie en in het bijzonder de aanleg van een grootschalig zonnepark actueel. Reden waarom wij College en Raad onze visie op de plannen voor de aanleg van zonneparken in het Westfriese landschap kenbaar hebben gemaakt en verzocht hebben deze bij de vaststelling van de lokale beleidsvisie te betrekken.

In haar reactie op de kaderstellende notitie “Zonne-energie in beschermd stads- en dorpsgezicht Medemblik” heeft Landelijk Schoon met name aandacht gevraagd voor het beschermde dorpsgezicht van Twisk. Het uitgangspunt van de provinciale nota “Perspectief voor zon in Noord-Holland” wordt door ons onderschreven: “Wanneer particulieren zonnepanelen realiseren op daken die zich bevinden in een beschermingsregime faciliteren we dat dit gebeurt met behoud van en aandacht voor de streekeigen erfkenmerken en karakteristiek van de bebouwing”. De komende invoering van de Omgevingswet vereist extra alert te zijn. Mede door de daarin voorgestane integrale aanpak is het van belang de waarde van het behoud van het culturele erfgoed voor de samenleving niet te laten ondersneeuwen maar juist te benadrukken en te bewaken, zeker in beschermde gebieden.

In de gemeente Koggenland hebben wij een reactie gegeven op het “Concept-beleid Zonneparken gemeente Koggenland”. We hebben daarin de zienswijze van LTO-Noord afdeling Westfriesland ondersteund en benadrukt dat we de regio Westfriesland binnen de Omringdijk door haar fijnmazige structuur, de karakteristieke openheid c.q. weidsheid gevoed door de ruimten voor natuur en agrarisch gebruik, ongeschikt achten voor de mogelijke ingrepen door de aanleg van grootschalige zonneparken.

De uitwerking van diverse plannen voor de renovatie van de N239 (Niedorp-Medemblik) vergt nog de nodige aandacht. Bestudering van de detailtekeningen geeft soms aanleiding tot kritische vragen. Bij de geplande rotonde nabij Aartswoud betreft dat de onderbreking in de dijk in combinatie met het doorzicht naar de Wieringermeer. Het zoveel mogelijk dichten daarvan is nog punt van nader overleg. Dit neemt niet weg dat wij ons overwegend kunnen vinden in de oplossing die het plan biedt zowel verkeerstechnisch als visueel waar het de Omringdijk betreft.

Het project “Huis en Sluis” in Kolhorn heeft ons in 2019 in positieve zin beziggehouden. Het project behelst de renovatie en herbouw van sluis en sluiswachterswoning(en) aan het noordelijke uiteinde van de Kromme Gouw in Kolhorn. Ca. 10 jaar geleden heeft Wil Schagen, bestuurslid en directeur van Bureau Schagen, het project Huis en Sluis geïntroduceerd. Gebleken is dat de tijd toen nog niet rijp was om het project te realiseren. Gewijzigde omstandigheden en voortschrijdend inzicht maken dat de kansen op realisatie inmiddels zijn gestegen. Het verzoek aan Landelijk Schoon was om dit project te ondersteunen en onze invloed aan te wenden om de betrokken instanties en in het bijzonder het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en de provincie Noord-Holland, achter dit project te krijgen.

In samenwerking met Oud-Kolhorn, de Stichting Varend Erfgoed en de Stichting Kerk en Horn is gewerkt aan een verdere verkenning naar de haalbaarheid van het project. Frank Enninga heeft een inschatting gemaakt van het toekomstige gebruik van sluisje en vaarroute via de Kromme Gouw.
Uit contacten met verschillende organisaties is gebleken dat men onder voorwaarden open staat voor dit project mits aansluitend bij de schaal van Kolhorn. Wat dit betreft heeft het onderzoek van bureau Identity Matching Academy (IMA) naar de identiteit van Kolhorn en haar bewoners waardevolle inzichten opgeleverd.
De gemeente Hollands Kroon stelt zich achter het project Huis en Sluis en zag Kolhorn als dé watersportbestemming van Hollands Kroon. Wel stelt zij de terechte en uitdrukkelijke voorwaarde van medewerking aan dit project van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.
Het organiseren van burgerinitiatief is de vervolgfase van het project. Gelet op de toch wat ambivalente houding van de betrokkenen is lokaal draagvlak noodzakelijk. De Stichting Varend Erfgoed, de Stichting “Kerk en Horn” en “Oud Kolhorn” zullen hiertoe het initiatief nemen. Landelijk Schoon heeft met deze verkenning een voorzet kunnen gegeven voor het herstart van het Project “Huis en Sluis”.

De gemeente Hollands Kroon is de procedure gestart voor het ontwikkelen van een motorcrosslocatie aan de Alkmaarseweg/Groetweg. De Stichting voor Landelijk Schoon volgt de ontwikkelingen op de voet en heeft dit onderwerp al enige tijd op de agenda staan. Er bestaan zorgen over de gevolgen van deze locatie voor het omringende gebied en de nabijgelegen Omringdijk. We hebben besloten het komende Milieueffectrapport (MER) af te wachten. Het is belangrijk de resultaten hiervan in ons oordeel mee te nemen zodat wij een afgewogen standpunt kunnen innemen. Deze MER wordt te zijner tijd samen met het ontwerpbestemmingsplan ter inzage gelegd; daarop zullen wij zo nodig reageren. Hierna is het aan de gemeenteraad om het bestemmingsplan en de MER wel of niet vast te stellen.

De Stichting voor Landelijk Schoon Westfriesland is uiterst kritisch over de plannen van de gemeente Enkhuizen voor het Enkhuizerzand en het aangrenzende IJsselmeer. De gemeenteraad hebben wij dit laten weten in een zienswijze op het "Ontwerpbestemmingsplan Enkhuizerzand en IJsselmeer 2019”. Overigens hebben ook o.m. het Zuiderzeemuseum, de Stichting Stadsherstel en de Bond Heemschut kritische geluiden laten horen. Wat ons vooral zorgen baart is de aantasting die uitgaat van het bungalowpark. De locatie, de omvang en de toegestane bouwhoogte vormen een niet te onderschatten bedreiging voor het beschermde stadsgezicht van Enkhuizen. Zij doen tevens sterk afbreuk aan de aantrekkingskracht van het Zuiderzeemuseum, een aantrekkingskracht die mede te danken is aan de unieke ligging aan het IJsselmeer met vrijwel onbelemmerd zicht daarop. De beleving van verbondenheid met de Zuiderzeecultuur is hierbij essentieel. Het aanhouden van de huidige kustlijn, een inperking van de bouwhoogte en een bredere zone tussen museum en bungalowpark zou voor een groot deel aan onze bezwaren tegemoet komen.

Verder hebben wij aandacht gevraagd voor de Westfriese Omringdijk. Het tracé van de Omringdijk in de binnenstad van Enkhuizen zou meer herkenbaar in beeld gebracht moeten worden (profiel, bestrating e.a.). Een betere benutting van de aantrekkingskracht van dit provinciale monument is ook in toeristisch opzicht op z'n plaats. De ontwikkeling van het Enkhuizerzand vindt plaats op het voorland van deze eeuwenoude dijk. De relatie tussen dijk en voorland is in de loop der tijden goeddeels verloren gegaan maar het ontwerpplan zou zich meer moeten laten inspireren door de cultuurhistorisch relatie tussen dijk, voorland en water. Een grootschalig bungalowpark tot ver in het IJsselmeer levert daaraan zeker geen bijdrage. Hoewel de gemeenteraad het plan inmiddels heeft vastgesteld heeft de provincie Noord-Holland door een reactieve aanwijzing het plan op onderdelen tegengehouden. Hierdoor wordt voorkomen dat een aantal ook door ons genoemde punten toch zouden worden gerealiseerd.

De Stichting Villa Oigenwois is voornemens een nieuwe woon-zorgvoorziening te bouwen aan de Parklaan in Lutjebroek. Om dit mogelijk te maken is het bestemmingsplan “Parklaan 2017” in procedure gebracht. De locatie heeft thans de bestemming Landelijk Gebied zoals vastgelegd in het bestemmingsplan Landelijk Gebied 2010.

Landelijk Schoon heeft statutair als één van haar hoofddoelstellingen het zoveel mogelijk in stand houden van het streekeigen landschap en de cultuurhistorie in Westfriesland en aangrenzende gemeenten. Vanuit deze doelstelling zijn wij tegen het mogelijk maken van bebouwing op de beoogde locatie aan de Parklaan in Lutjebroek.
Een groep omwonenden heeft een zienswijze op het bestemmingsplan ingediend. Wij hebben de landschappelijke argumentatie hierin ondersteund.

In de loop der jaren is in verscheidene gemeentelijke, regionale en provinciale plannen en visies, vastgelegd dat de zgn. kernkwaliteiten van het Westfriese landschap behouden en versterkt dienen te worden. Tot de kernkwaliteiten behoren - naast o.m. de weidsheid en de fijnmazige (verkavelings-) structuren - ook de kenmerkende lintstructuren. De beeldbepalende onderdelen daarvan zijn het lint (van oorsprong ontginningsas met nu veelal een verkeersfunctie), de aanliggende kavels met bebouwing en tussenruimten, aan de achterzijde begrensd door watergangen. Deze onderdelen vormen een geheel (“ensemble”) met het er achter gelegen open landschap en de doorzichten daarop.
De bescherming van de kernkwaliteiten “Lintstructuur” en “Open ruimte” is in de loop der jaren in verschillende plannen en visies opgenomen. De provinciale nota “Leidraad Landschap en Cultuurhistorie 2018, Prachtlandschap Noord-Holland” is daarvan een voorbeeld.
Alles bij elkaar voor Landelijk Schoon reden genoeg om bebouwing van de beoogde locatie aan de Parklaan in Lutjebroek af te wijzen en de bewonersgroep hierin te ondersteunen.

Landelijk Schoon heeft samen met andere erfgoedverenigingen deel uit gemaakt van de Schermer Alliantie en in die hoedanigheid de cultuurhistorische en landschappelijk aspecten in het project Verbetering Schermer Boezemkaden begeleid. Een evaluatie van onze inbreng hebt u in het vorige jaarverslag kunnen lezen. In 2019 is een groot deel van de werkzaamheden uitgevoerd. Deze hebben geleid tot versterking van de dijken en aanpassing van direct aangrenzende gronden en watergangen. Wij hebben de dijkwerkzaamheden gevolgd en, wanneer nodig, kritische vragen gesteld. Het resultaat is goeddeels conform de afspraken en mag er zijn.

Fase 1 van het werk is inmiddels voltooid wat voor het Hoogheemraadschap aanleiding was om daar samen met de erfgoedorganisaties bij stil te staan. Voor Landelijk Schoon kreeg deze bijeenkomst een bijzonder en feestelijk tintje. Op ons verzoek heeft het Hoogheemraadschap op een karakteristiek punt op de Slingerdijk een zgn. Omringdijkbankje geplaatst met daarbij een informatiepaneel. In maart 2020 zijn deze onthuld door onze voorzitter Mieke Peetoom.

Tot slot iets over de toekomst van de Stichting voor Landelijk Schoon Westfriesland. De voortzetting van Landelijk Schoon in z'n huidige vorm staat ter discussie. Momenteel is dit een zelfstandige stichting - functionerend onder de paraplu van het genootschap - die o.m. zienswijzen formuleert en adviezen uitbrengt op het gebied van landschap, erfgoed en cultuurhistorie. Vrijwel alle bestuursleden zijn op gevorderde leeftijd en al ettelijke jaren post-actief. Pogingen om bijtijds verjonging door te voeren zijn gestrand c.q. gedoemd te mislukken door gebrek aan belangstelling, beschikbare tijd, geschikte deskundigheden. Veel organisaties die afhankelijk zijn van vrijwilligers zal dit bekend voorkomen.
Onder invloed van deze en andere ontwikkelingen is de kwaliteit van onze werkzaamheden slechts moeizaam te handhaven c.q. te waarborgen. Voorkomen moet worden dat de inbreng vanuit dit vrijwilligerswerk langzaamaan in een (af-)glijdende schaal terecht komt. Een kritische ‘begeleiding’ vanuit het maatschappelijk vrijwilligerswerk van ontwikkelingen op het gebied van landschap en cultuurhistorie blijft echter absolute noodzaak.
De Stichting voor Landelijk Schoon heeft dan ook gezocht naar een nieuwe vorm en opzet met als doel de profilering, kwaliteit en daadkracht vooral richting beleidsmakers te waarborgen. Een intensivering van de samenwerking met andere organisaties die in Noord-Holland werkzaam zijn op het terrein van landschap en cultuurhistorie, maakt daar deel van uit.

Wat betreft organisatie, werkterrein en doelstellingen biedt de Bond Heemschut de meeste en beste mogelijkheden voor een structurele oplossing. Meer concreet gaat het dan om ontbinding van de Stichting Landelijk Schoon onder gelijktijdige overname van haar takenpakket door Heemschut en het ondersteunende bureau van de Bond. Het Westfries Genootschap kan dan in voorkomende gevallen een beroep doen voor ondersteuning en advies op Heemschut.

Een eerste stap hiertoe is begin 2020 gezet in contacten met vertegenwoordigers van de Bond Heemschut en de Commissie Heemschut Noord-Holland. Dit overleg heeft erin geresulteerd dat van de zijde van de Bond Heemschut de bereidheid is uitgesproken de informatie en adviesfunctie van Landelijk Schoon over te nemen. Deze bereidheid sluit aan op de toenemende aandacht van Heemschut voor het landschap als cultureel erfgoed en de vele bedreigingen daarvan. In de komende tijd zullen wij de overgang en de daaraan verbonden voorwaarden nader uitwerken met als doel de zorg voor het Westfriese landschap en de kwaliteit van de advisering daarover te waarborgen.

Pieter van den Berge/SLSW
Blokker, 27 februari 2020.

West-Friese boeken
Stolphoevereeks

Westfries Biografisch Woordenboek
Van der Meer, Petrus Leonardus Christiaan
(1889-1970)

De Westfriese Molens
Waarlands Molen
Waarland

Westfries Biografisch Woordenboek
Hagoort, Pieter
(1887-1975)