Pastoor tussen volk en kerk
Johannes (Jan) Berkhout, geboren op 9 april 1940 in De Rijp, kiest pas op 23-jarige leeftijd voor het priesterschap. Hij wil iets betekenen voor anderen en zijn baantjes als verkoper geven in dat opzicht weinig voldoening. Tien jaar na de start van zijn priesterstudie in 1963 wordt hij kapelaan in Wervershoof. Als pastoor werkt hij daarna in Haarlem, Huizen, Uitgeest, Breezand, Volendam en Tuitjenhorn. Pastoor Jan Berkhout krijgt landelijke bekendheid na de cafébrand in Volendam in de Nieuwjaarsnacht van 2000/2001, waarbij veertien mensen de dood vinden. Na zijn emeritaat werkt hij vanaf 2007 nog in Tuitjenhorn. In 2018 noodzaakt zijn gezondheid hem om naar een verzorgingstehuis in Huizen te verhuizen, waar de emeritus-pastoor hetzelfde jaar nog op Eerste Kerstdag overlijdt, 78 jaar oud.
‘Late roeping’
Als de zesde zoon in een gezin van tien kinderen woont Jan Berkhout nog bij de sigarenzaak van zijn ouders Piet en Sientje Berkhout in De Rijp als hij een andere wending aan zijn leven wil gaan geven. Hij heeft dan een mulo-opleiding in Alkmaar en enkele baantjes als verkoper achter de rug, onder meer bij De Bijenkorf in Amsterdam en woninginrichter Kofa Spruyt in Alkmaar. Jan Berkhout besluit dat hij priester wil worden.
Zijn vader heeft bedenkingen bij deze ‘late roeping’, want wie moet die opleiding betalen? Met steun van de kerk komt dat toch goed. Na priesterstudies in Horst (Limburg) en Den Haag, slaagt Jan Berkhout cum laude aan de Katholieke Theologische School in Amsterdam.
Zijn eerste parochie is Wervershoof waar hij in 1973 tot priester wordt gewijd. Kapelaan Berkhout vertrekt vier jaar later als pastoor naar Haarlem. ‘Wie in die tijd bij hem in de kerkbanken zat, herinnert zich zijn sterke preken, die steevast gericht waren op de actualiteit. Vraag je kerkgangers uit die jaren naar hun ervaringen met pastoor Berkhout, beginnen ze ook steevast over zijn oog voor mensen’(citaat uit Noordhollands Dagblad 21 september 2013, n.a.v. zijn veertigjarig priesterjubileum).
Zes jaar lang (1980-1986) leidt Jan Berkhout het pastoraal team in Haarlem, gevolgd door twee jaar als pastoor in Huizen en drie jaar als pastoor in Uitgeest, tevens deken van Beverwijk.
Presentatie van het boek “Late roeping” over pastoor Berkhout in 2013. In het midden auteur Jan Vriend en rechts ondernemer Piet Blankendaal uit Tuitjenhorn.
Conflict priesteropleiding
Tussen 1991 en 1995 leidt hij de priesteropleiding in Amsterdam. In die rol komt hij in aanvaring met de bisschop, die met het oog op het personeelstekort de deur openzet voor buitenlandse studenten. Jan Berkhout pleit juist voor een selectie waarbij alleen kandidaten met talent en gevoel voor de tijdgeest een kans moeten krijgen.
Deze strijd, die hij verliest, is voor de pastoor aanleiding om te vertrekken. Het wordt Volendam, waar vijf jaar later de aangrijpendste gebeurtenis uit zijn leven plaatsvindt: de brand in café 't Hemeltje in de Nieuwjaarsnacht van 31 december 2000 op 1 januari 2001, die aan veertien jongeren het leven kost en waarbij vele dorpsgenoten gewond raken.
Pastoor Berkhout leidt de uitvaarten, zit in ziekenhuizen naast het bed van jeugdige slachtoffers en begeleidt jarenlang de ouders van overleden kinderen. Hij krijgt veel media-aandacht en wordt de bekendste pastoor van Nederland. Zijn werk na de ramp levert hem veel waardering op, maar blijkt later ook een schaduwkant te hebben. Want het ‘Verdriet van Volendam’ laat hem nooit meer los. Ook niet als hij het na een burn-out rustiger aan kan gaan doen in de parochies van Breezand (2003) en Tuitjenhorn (2007).
Pastoor van Volendam
In zijn Volendamse jaren, met de nadruk op de periode na de cafébrand, schrijft Jan Berkhout zijn indrukken en herinneringen op in een dagboek. Dit leidt in 2003 tot een boek onder de titel ‘Pastoor van Volendam’. Mede door de publiciteit in kranten en op de televisie krijgt zijn pleidooi om de kerk en de geestelijke hulpverlening op te nemen in gemeentelijke rampenplannen volop aandacht.
De opbrengst van zijn boek gebruikt de pastoor om het plaatselijke Lourdesfonds te spekken. Hij organiseert er een bedevaartsreis mee voor de brandslachtoffers en hun familie.
Bij zijn afscheidsdienst in oktober 2003 zit de kerk van de Volendamse Vincentiusparochie vol tot aan de laatste plaats. Daarna gaat hij naar Breezand en daar is de druk voor pastoor Berkhout veel minder. Hij heeft er tijd om te fietsen langs bollenvelden en door weidse polders. De pastoor blijft er tot hij 66 jaar is in 2006.
Emeritaat
„Toen vond ik het tijd voor mijn pensioen. Emeritaat, heet dat in ons vak Ik wilde nog wel wat werk doen, maar niet meer vast aan een parochie verbonden zijn. En ik wilde weer in de regio Alkmaar gaan wonen”, vertelt Jan Berkhout in het boek ‘Late roeping’ (2013). Maar voor het zover is, krijgt hij in 2006 in het gemeentehuis van Anna Paulowna een koninklijke onderscheiding – ridder in de orde van Oranje-Nassau – opgespeld.
Maar de emeritaat-pastoor verdwijnt daarna nog niet helemaal van de kansel. Er is al sinds de ramp in Volendam een lijntje ontstaan met ondernemer Piet Blankendaal uit Tuitjenhorn. „Zou het Volendams Operakoor een keer in Tuitjenhorn kunnen optreden?”, stelt Blankendaal voor. „En zou pastoor Berkhout dan de mis willen doen en op het altaar over zijn ervaringen na de ramp kunnen vertellen?” Dat gebeurt en het wordt een succes. Het contact tussen de twee blijft. Blankendaal helpt de (dan) emeritus-pastoor in 2006 een huis te vinden in Alkmaar en op zijn beurt biedt Jan Berkhout aan om de parochie in Tuitjenhorn te helpen als het dorp dat jaar zonder priester komt te zitten.
Pastoor Berkhout met Volendams Operakoor in de kerk van Tuitjenhorn tijdens de viering van zijn veertigjarig priesterschap.
Verdubbeling kerkbezoek
En zo wordt het vaste prik dat de populaire pastoor drie zondagen per maand op de kansel staat, hetgeen tot verdubbeling van het kerkbezoek leidt! „Het is een voorrecht om mijn veertigjarig priesterjubileum in Tuitjenhorn te vieren”, zegt pastoor Berkhout in 2013. „Want een feest vier je het liefste op een plek waar je je thuis voelt.”
En dat gebeurt in 2018 nog een keer. Met een groot feest neemt hij afscheid van Tuitjenhorn omdat zijn gezondheid hem in de steek laat. In een verzorgingstehuis in Huizen gaat hij daarna snel achteruit en overlijdt hetzelfde jaar nog op Eerste Kerstdag. Het lichaam van pastoor Berkhout keert terug naar Tuitjenhorn, waar hij op 29 december wordt bijgezet in het priestergraf op de R.K. Begraafplaats.
Publicaties:
‘We gedogen tot we er bij neervallen’, Open brief in NRC over drugsgebruik in zijn Volendamse parochie, 5 augustus 2000.
Pastoor van Volendam, Uitgeverij Kok, 2003.
Bronnen:
Late roeping, boek over de veertigjarige loopbaan van Jan Berkhout, Jan Vriend, 2013.
Juiste man, juiste plaats, artikel Noordhollands Dagblad, Jan Vriend, 21 september 2013.
Berkhout: pastoor tussen volk en kerk, in memoriam Noordhollands Dagblad, Jan Vriend, 27 december 2018.
Terugblikken op 2013: jubileum voor pastoor Jan Berkhout, (YouTube)
25 jaar RKK Kruispunt: Cafébrand Volendam, (YouTube).
Gegevens verzameld en bewerkt door: Peter Smit te Alkmaar (2019).
