Hoofdstuk 4. Beteugeling van het water (1500 – 1700)

In deze weblezing, gemaakt door Peter Wester (m.m.v. André Bouwens), vertelt Ina Broekhuizen-Slot over hoe de Westfriezen de wateroverlast tegengaan. Door indijkingen en droogmakerijen wordt land uit water gewonnen, met poldermolens krijgt men weer droge voeten.

De eerste landaanwinning was de Burghorn (1461). Het was een indijking waarvan de uitgevonden wipmolen de polder alleen kon drooghouden.

Rond 1500 was Alkmaar een molenbouwcentrum waar de houten bovenkruier werd ontwikkeld. Gelijktijdig werd Alkmaar een rijke, snelgroeiende handel- en nijverheidsstad, verbonden met de Oostzeehandel. Voorname burgers stimuleerden de eerste droogmaking in Nederland: het Achtermeer bij Alkmaar. Volgende landaanwinningen in de Geestmerambacht werden investeerdersprojecten. Eerst kleine ondiepe dellen, daarna grote meren.

Meren in het Geestmerambacht, kraamkamer van de techniek van het droogmaken en het functioneel inrichten van polders voor riet, veeteelt en gewassen voor industriemolens. Toename van molens in de dorpen voor het verlagen waterpeil. Doel: een hogere productie in de veeteelt en tuinbouw. Keerzijde: wateroverlast door gebrek aan samenwerking. Keizer Karel V verplicht een molensysteem waarin de afwatering wordt verbeterd en waarmee het overtollige water wordt opgemalen naar de zee, een voorbeeld de Mollenacte voor de Vier Noorderkoggen.

Het droogmaken van de diepe, woeste Wogmeer in de heerlijkheid Obdam en Hensbroek, na een halve eeuw vertraging vooral door de Tachtigjarige Oorlog. Inzicht in de voorbereiding en uitvoering, met name in het werk van de Alkmaarse landmeter Gerrit Langedijk. Hij paste getrapte bemaling toe (uitvinding Simon Stevin)

Het droogmaken van de Waert, een verzameling diepe en ondiepe watergebieden met ertussen stroken land, vroeg hoge investeringen: liefst 24 poldermolens en 14 strijkmolens werden gebouwd. De kavelkaart van de Heerhugowaard 1631 weerspiegelt de belangen van Alkmaar bij dit project. Door het sluizen- en zeswielenstelsel (overtomen) bij de Hoornsche Vaart bleef Alkmaar voor schuiten toegankelijk, ondanks verschillen in waterpeil. De slechte grondkwaliteit en hoge onderhoudskosten maakten dit project verliesgevend. Een overzichtskaart geeft landaanwinningen in Westfriesland weer. Na 1650 stopte dit proces, pas in de 19e eeuw werd landaanwinning weer voortgezet.

Word lid van het Westfries Genootschap
Veel moois dreigt geleidelijk en bijna ongemerkt te verdwijnen. Het Westfries Genootschap is dé pleitbezorger om het karakteristieke van Westfriesland te bewaren en hoe meer leden het heeft hoe beter dat lukt. U kunt lid worden van het Westfries Genootschap voor € 32,50 per jaar en u helpt daarbij het eigene en bijzondere van Westfriesland te bewaken.
Veel moois dreigt geleidelijk en bijna ongemerkt te verdwijnen. Het Westfries Genootschap is dé pleitbezorger om het karakteristieke van Westfriesland te bewaren en hoe meer leden het heeft hoe beter dat lukt. U kunt lid worden van het Westfries Genootschap voor € 32,50 per jaar en u helpt daarbij het eigene en bijzondere van Westfriesland te bewaken.