Netty Zander
An de wandel, en inienen hoorde ik die roep, heêl opvallend: wulpe.
Ze ware drok an 't foeragere.
'n Wulp is de groôste waadveugel van Europa; wel zo groôt as 'n kip. Ze hewwe 'n lange snavel die krom omleig loopt. 't Ezelsbruggetje zoidt: ‘'n wulp, woist met z'n snavel nei z'n gulp’. Meistens benne 't deurtrekkers vanuit Noord-Rusland, Finland en Waddezee nei West-Frankroik en Zuid-Engeland. 'n Deêl bloift 's winters, maar den an de kust. Ik zag ze an 't begin van november. Ze liepe op 't land van Siemen Vijn, 't hobbele bobbelig land rond Harderwick, an baie kante van de Boekelerweg, geneven de Westfriesedoik.
'n Pracht van 'n geluid make ze, 't dreigt ver, as je 't ienmal hoord heb zel je 't gien meer vergete.
Ze ete wurme en are kloine beisies. Deurdat ze met de punt van hullie snavel heêl goed voele kenne, ken de wulp dieper in de bôdem komme as are steltlopers.
'n Deêl dage later hoorde ik ze ok op de Gouw; machtig mooi!
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Netty Zander
De Westfriese Omringdijk rees naarmate de bodem daalde. De kracht van de dijk is het voorland, daar verliezen de grootste golven hun kracht. Het voorland was lange tijd de belangrijkste manier om de dijk te beschermen. Maar zodra weer een stuk voorland was opgevreten door de zee, door ‘de waterwolf’ moest de dijk worden teruggelegd en begon het landverlies opnieuw. Zo kromp Westfriesland in. Om deze vicieuze cirkel te doorbreken, moest er wat gebeuren. De techniek van dijkbouw werd verbeterd. Tegen dijkvakken zonder voorland werd een stevig wierpakket gezet. Ervoor heiden ze houten palen om te zorgen dat dat niet wegspoelde.
De palen zijn met elkaar verbonden door middel van dwarsbalken: een houten muur. Westfriesland is beschermd tegen de woeste golven van de Zuiderzee.
Maar dan…
Rond 1730 is er een paalwormexplosie. Er is acuut gevaar voor het leven achter de Westfriese Omringdijk.
Vanuit de tropen is met de houten schepen van de VOC een nietig beestje meegekomen. Een weekdiertje, een klein wormpje, met twee kleine boorschelpjes aan de kop: Teredo navalis. Het vreet gaten in de palen; steeds diepere en grotere gaten. Het mosselachtige diertje kan in zes weken een paal helemaal van binnenuit opvreten.
Met Kerstmis in 1731 stormt het met als desastreus gevolg dat er vele afgebroken palen in de Zuiderzee drijven. Als luciferhoutjes zijn ze afgebroken. De houten zeewering biedt geen veiligheid meer.
Er moet iets gebeuren? Maar wat? Grote paniek!
Er worden spijkers in de palen geslagen, gesmede spijkers met brede koppen. Per paal wel 2000 of te wel 10 000 spijkers per strekkende meter waterkering.
Onlangs zijn de 18e eeuwse eikenhouten palen uit het havenhoofd van Medemblik gehaald. Deze tonen de sporen van zo'n smeedijzeren pantser: het eikenhout werd zo onbereikbaar voor de vraatzuchtige paalworm.
Om een aantal palen veilig te stellen en van de vernietiging te redden heb ik veel hulp gekregen. Peter Swart, zijn schoonvader en de cultuurclub de Westfriese Deurloupers reageerden onmiddellijk op mijn oproep, waarvoor hartelijk dank.
Het verhaal van de palen kan niet vaak genoeg verteld worden. Rond 1730 was het voor Westfriesland door die allesvernietigende paalworm zo'n spannende tijd, het was zo'n bedreiging; het was een kwestie van erop of eronder.
De geredde palen zullen gebruikt worden educatieve doeleinden en voor een kunstproject.
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Jan Laan
Ik loup nag oftig op de doik.
En den voel ik m'n weer roik.
Denkend an m'n jonge jare.
An de veule kere dat we deer ware.
Wie had 'r nou zô'n mooie speulplaas en rietskootkrage.
We speulde deer oôk meist alle dage.
Aaiere zoeke of stekelbeersies vange voor in een glazen pot.
En as 't neihuisgaanderstoid was, was dat tebot.
Voetballe an dare kant, dat dede we deer veul.
Op 't kaalgetrapte veldje met er omheen een geul.
Ja, al was d'r wel d'rs puur zô'n stroid.
Alles was weer goed met eterstoid.
Achter de doik binne héél wat ure maakt.
En wat hewwe we oôs deer vermaakt.
De kerktoren stond as een wachter in 't zicht.
Want “op toid thuis” was 't bericht.
's Winters skase op "De Bak" in de laaite van 't riet.
't Kon deer gauw, 't was zô flouk, verdrinke kon je niet.
Alleman kon 't deer mooi lere.
En je hadde drekt gien natte klere.
Meule op zee tot dat 't ois brak.
En dan ware d'r bai met een nat pak.
Of de sokke helegaar soik.
En den weer drouge bai een blakertje an doik.
Weer thuis docht je, niks te duchten.
Maar ja, moeder kon 't luchte.
Den stond je vezellef mooi te koik.
Maar toch, was 't skoftig mooi deer achter doik.
Over doik nei skoôl toe loupe, krap in de toid.
Onderweg effen dolle met een losloupende goit.
Den over Cor de Vries z'n landje.
Net op toid bai skoôl zonder standje.
Ik loup nag oftig over doik in m'n uppie.
Nei Strandvogels toe, m'n kluppie.
En den voel ik m'n weer roik.
Weunend in 't durpie an de doik.
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Diny Kreuk-Breed,
Hoogkarspel
Opgroeie op Tersluis, 'n buurtskap an de Zuierdoik in Venhuizen, betekende òk voor moin: opgroeie bai 't water. Die twei name benne verbonden met de Zuierzee. Nou weet ik niks van eb en vloed of, en ok niet van 't zilte water, want ver vóór moin toid is de Afsluitdaik anlegen en hiet 't nou Oisselmeer. Enkeld noemde we 't niet zô, we hadde-n-'t thuis gewoôn over de zee.
Maar ik weet vezelf wèl van 't water, weer je lekker in zwumme konne. Voor 't buitendaikse land was 't 'n heêl end ondiep, dat met gemak kon je ok nei de eerste boei zwumme.
Alles deer is de leste eêuwe verzand raakt; de sluis en 't haventje, die 'r weest hewwe, benne deer deur ok weg raakt. Die ondiepte was ok geloik 't struikelblok voor zoilers en kloine jachies, die ongaans raakte. Moterpech, 'n kepot roer of 'n mast broken was met de korte, woeste golfslag bai harde oôstewind meist fataal. Zukkers zwalkte den stuurloôs met de doining mee op en neer met hullie kiel in 't zand, totdat ze op slot vastzatte in 't zand voor de doik.
As ze niet al te ver van de kant wazze, den kon 'r nag wel ientje deurweekt an land komme om hulp te vragen. Maar meistens wazze ze anwezen op de oplettendhoid van de mense, die toevallig over doik moste. Zwaaie en roepe most den de andacht trekke.
Moin vader heb ok nag ald'rs de reddingboôt beld. De KF Sluys, zoas de reddingboôt toen hiette, lag in Enkhuizen en nei 'n half uur of zô kwam ie den anvaren: De KNZHRM was weer present, de Koninklijke Noord-enZuid-Hollandsche Reddingmaatschappij was dat voluit.
Onderhand sting 't hêle buurtje op daik te koiken, de verrekoiker ging van d'ien nei d'aar om te volgen wat of 'r op zee beurde.Want 't was nag 'n hachelijk zakie om zô'n skepie vlot te trekken. Die reddingboôt most zelf ok 'n end die ondiepte op om 'r dicht genog bai te kommen kenne.Ze gooide deerom eerst 't anker uit, die an 'n hêle lange ketting zat. Den vaarde-n-ie achteruit zô ver mogelijk nei de kant. Ok hobbelend over die zandbank vezelf, maar niet zonder besturing en kracht van de moter, en 'n grôte kiel zal ie ok niet had hewwe. As ie op slot niet verder kon, werde d'r touwe nei 't skepie gooid, of, as dat nag te ver was, met 'n kloine sloep 'r nei toe brocht. Zô werd 't skepie an de reddingboôt vastmaakt, en dèn werd 't pas echt spannend.
Enkel trekke was den de remedie, en 't was niet ondenkbaar dat deur de wilde golfslag 't skepie alsnog op z'n kant ging. As zuks droigde, moste d'r 'n paar mense 't water in om 't skepie de goeie kant op te douwen. Verder ging 't 'r nagal ruig an toe: de kiel onder 'n zoiljacht werkte meist as 'n haak in de grond, 'n môterjachie bleef met z'n vin nag al d'rs achter 'n kai of are rotzooi steke. En verder was 'r puur zô'n geronk van de reddingboôt zelf, die z'n oigen as 't ware “optrok” an z'n anker, om maar vooruit te kommen met z'n sleep.
As 'r op slot skot in de zaak zat, en 't ongelukkige skepie wild dobberend, letterlijk stuurloôs, achter de reddingboôt an zwalkte, den hadde we 't op daik wel weer bekeken. D'r werd nag effies zwaaid nei de mense op 't dek van de reddingboôt, want voor de zôveulste keer was 't den toch weer lukt: de manne ware d'r weer in slaagd om as redders in de noôd hullie klus te klaren.
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Bregtje Buishand, Venhuizen
mei 2008
Zômaar effies mooi deer zitte
op 'n grôte, platte kaai.
In de veerte 't Urker lichie,
herinnerings komme verbaai.
Zeumers in de zee te zwummen,
den had je vast je wasbeurt had.
Vliere groeide tussen kaie,
oôs kleidhokkies wazze dat.
Zoetjes an over de stiene,
den; ien bien alvast in zei.
Met die kaie onder water
zat in je toône zô 'n snei.
Somtoids had je waterplante,
‘broekepaling’, zoide wai.
Deer kon je bekans niet zwumme,
je waade deer maar an verbai.
Hondehemel, skulpe zoeke,
poôtje baade; 't kon bai oôs.
Later hew 'k an 't zelfde strandje
oftig zeten met m'n joôs.
Had je-n vroier; doikie pikke.
Deer kreeg ik m'n eerste zoen.
Wat geskarrel in 'n hooirouk;
kon je 't nag maar overdoen.
't Binne zômaar overpoinzings,
weer ik nag 'n keertje koik,
nei de toid dat ik nag jong was,
in moin durp deer an de doik.
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Al ga je bai Ierswoud doik op en je lope de kant van Memelik op, den moet je over 'n zoôt hekke, je gane langs 'n reut skeipe.
Op 'n end kom je in Lammertskaag. As je den 't leste hek over gane, den zien je deer 'n ampart bordje op. Deer staat op: ‘Dijk Martje’.
Weer komt dut vedaan?
Martje bementeneerde kefee 't Wagenwiel. Ze zurgde goed voor d'r gaste, alleman kwam deer graag. Oftig ware d'r vrachtwagechaffeurs bai, die konne lekker skranze in 't eten wat Martje voor ze kookt en bakt had.
Ok de skeipe vergat ze niet. Skille en oud broôd werd niet weggooid, nei dat brocht ze nei doik, 't ging voor deuze beiste.
As dank hewwe mense dut bordje plaast.
Tekst en foto: Netty Zander
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Onder leiding van de Gerard Veldman, lid van een knokploeg gaat een vrachtauto op 10 oktober 1944 vanuit de Schermer op weg om wapens op te halen in de Wogmeer van een dropping. De ploeg is onkundig van het feit dat deze dropping mislukt is.
Op de Rustenburgerbrug vindt een vuurgevecht plaats met de Landmacht. Gerard Veltman sneuvelt, Frans van Zeijden valt gewond in handen van de Duitsers.
Het spoor voert naar boerderij Houtlust in de Schermer. De Duitsers schieten daar zes mannen dood en steken de boerderij in brand.
Deze gebeurtenis zal bekend blijven als de ‘Slag bij Rustenburg’.
Bron: Henk Komen, ‘Droge voeten op vrije grond’.
Deze nieuwe plaquette hangt sinds 2013 aan de Rustenburgerbrug, de eerste is gestolen.
(Foto Netty Zander)
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Diny Kreuk-Breed, 2004
'k Trap de trappers in 't rond,
ken de kluft bedat niet hale.
Wolkeluchte in 't bont,
met wat bleke zonnestrale.
Boven daik een straffe wind,
doet m'n here losser waaie.
Fiets weer as veurheen dat kind,
leit m'n deur de vlage graaie.
'k Trap de trappers in 't rond,
stanend gaat 't effies lichter.
Teugen wind nou voor 'n stond,
asens staan de vliere dichter.
Heen en weer van bien nei bien,
ken zewat gien asem hale.
Sling'rend zachies, stien nei stien,
kom'k vooruit op de pedale.
'k Trap de trappers in 't rond,
loeiend bleist de wind van achter.
Kouwe neus en drouge mond,
't zadel voelt zommaar wat zachter.
Bome, zee, íen groôt gedruis,
leit m'n oigen maar wat douwe.
Rem de kluft of, voilig thuis,
kind van toen is niet te houwen.
(Foto Theo Mes)
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
