Waardevol verzetsman en saboteur
Geboren te Amsterdan op 22 juli 1901. Overleden te Haarlem op 12 maart 1963.
Beroep: dienstkringleider van de technische dienst van de PTT te Schagen.
De in 1901 geboren Frits Bongenaar kwam in 1938 vanuit Zandvoort naar Schagen. Toen Nederland nog neutraal was, zat hij bij de Luchtwacht, waar hij bij de verwerkingsinrichting bij de Wiel moest uitkijken naar Engelse en Duitse vliegtuigen. Zijn werk in het verzet deed hij als principieel mensenhelper, waarbij hij veel inspiratie vond in het katholieke geloof.
Frits Bongenaar luisterde als dienstkringleider van de technische dienst van de PTT te Schagen, samen met zijn 20-jarige assistent Piet Smit, tijdens de bezetting Duitse telefoongesprekken af. Zo kon de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers (LO) worden gewaarschuwd als er een razzia op til was. In de telefooncentrale in de Heerenboschstraat werd in 1943 door deze twee ambtenaren een spionagedienst georganiseerd. Deze maakte deel uit van de landelijke centrale inlichtingendienst van de Nederlandse regering in Londen, die nauw verbonden was met de LO. Doordat de PTT'ers als werkers in de buitendienst een “Sonderausweis” hadden voor Duitse militaire werken, waren zij met name actief op spionagegebied. Gegevens over de in en om Schagen gelegen troepen werden op deze wijze toegespeeld aan de geallieerden.
Telefoonverbindingen waren belangrijk voor de Duitsers en Nederlands personeel moest die in stand houden. Onder het mom van 'storing' of 'onderhoud' konden gegevens van de vijand worden verzameld. Zo konden er betrouwbare kaarten worden gemaakt van het gehele verdedigingsstelsel met bunkers, tankvallen, muren, geschutsstellingen e.d. van Schagen tot aan de kust. Deze voor een eventuele neveninvasie belangrijke kaarten werden door koeriers uit Haarlem opgehaald, in Den Haag fotografisch verkleind en veelal in een vulpotlood of lucifersdoosje via Zwitserland naar Engeland gebracht. Ook kon het PTT-personeel spioneren op Wehrmacht-bureaus en belangrijke informatie doorspelen aan de geallieerden. Doordat Frits Bongenaar als PTT'er na spertijd de straat op mocht, heeft hij met een vals persoonsbewijs ook veel onderduikers weggebracht, die dan voor de gelegenheid een pet van de PTT op kregen.
Bongenaar had aan het eind van de oorlog een goed contact met Ernst Höhne, een sterk anti-Duits gezinde Oostenrijker die van februari tot april 1945 bij de Nachrichtentruppen in de telefoonbunker aan de Oude Slotstraat was ingedeeld. Höhne gaf belangrijke informatie door aan Bongenaar en Smit. Höhne werd na de bevrijding aanvankelijk weggevoerd naar Duitsland, maar op initiatief van de Schagenaars schreef de regering in maart 1946 een brief over de “sehr wertvolle Auskunfte” die hij de geheime berichtendienst had gegeven.
In april 1945 hebben Bongenaar en Smit, na een in code gestelde opdracht te hebben ontvangen vanuit Engeland, meegewerkt aan het doorzagen van telefoonkabels waardoor het telefoonverkeer werd lamgelegd. Het technisch personeel van de telefooncentrale dook meteen onder.
Bongenaar werd na de sabotage door de Duitsers ter dood veroordeeld. Reden waarom hij van de plaatselijke ondergrondse opdracht kreeg om tijdens de bevrijdingsfeesten binnen te blijven. De Duitsers waren immers nog steeds niet ontwapend. Hij maakte het bevrijdingsfeest mee in het huis boven Ranke aan de Gedempte Gracht, vanwaar hij glurend achter het raam, de feestelijkheden volgde. Na de oorlog is door de PTT-leiding formeel opheldering gevraagd over de vernieling, waarbij Bongenaar verklaarde dat hij het als een plicht beschouwde voor het vaderland.
In oktober 1947 ontving Bongenaar namens de minister van oorlog Fievez een dankbetuiging. Dit certificaat zegt dat hij gedurende de Duitse bezetting onder zeer gevaarlijke en moeilijke omstandigheden geheel vrijwillig werkzaam is geweest voor de inlichtingendienst en daarmee belangrijke steun heeft verleend aan de geallieerde oorlogsvoering. Bongenaar is op 12 maart 1963 te Haarlem overleden. In Schagen is een straat naar hem vernoemd: Frits Bongenaarstraat.
Bronnen:
Interviews met familieleden, vrienden en/of bekenden
Schager Courant
Barendregt, E.P., A.C. Jansen en F.G.J. van Zwam, 10 Jaar Muggenburg, van weiland tot woonland, Pirola 1994
Gegevens aangeleverd door:
Karel Numan te Schagen, Historische Vereniging Schagen en omstreken (2010).
