IJs Broers, Oudorp
‘'n Skitterende ochend was 't. De zon was roôd van de sleip uit 't oôsten opveerd en begon vonkerend te stralen over de witte nevels. De koeie, peerde en skeipe stinge nag wat met hullie biene in de damp die met de menuut dunnerder leek te worren. Dat Oôze Lieve Heer de wirreld skiep, moet dut 'm voor ouge staan hewwe. Dat ken temet niet aars.’
Dit schreef enige tijd terug de veel te vroeg overleden journalist en radioman Theo Koomen over het West-Friese landschap. In 't West-Fries vezelf, want oôs dialect is ok 'n grôte culturskat!
Oudorp ligt nog precies in West-Friesland! Alkmaar is de laatste halte in Noord-Kennemerland en Alkmaar is de poort naar West-Friesland. De Friesebrug over 't Noordhollands Kanaal symboliseert de bijzondere ligging van de kaasstad. En zoals Parijs z'n Eiffeltoren heeft en China z'n lange muur, zo hebben de West-Friezen de Omringdijk. 't Land dat binnen die Omringdijk ligt is West-Friesland. De Omringdijk, de 126 kilometer lange vesting tegen 't geweld van 't water van de Noordzee, 't IJsselmeer en eerder de Schermer en de Beemster. Deze dijk is ruim 750 jaar oud, dat wil zeggen, dat hij rond 1250 voltooid moet zijn geweest. Op enkele plaatsen is de West-Friese Omringdijk als dijk bijna niet meer te herkennen. Maar 't grootste deel is gelukkig nog steeds duidelijk aanwezig in 't landschap.
West-Friesland was in de allervroegste periode te vergelijken met de tegenwoordige Waddenzee: grote delen werden regelmatig overstroomd. Bij die overstromingen werden grote hoeveelheden klei en zand afgezet. De klei klonk wat in en de zandruggen of strandwallen (de standwal bij Lauwershof) kwamen hoger te liggen. Deze vormden de afscheiding tussen de zee en het wadachtige landschap daarachter. Op die strandwallen woonden de eerste West-Friezen.
Op een gegeven moment kregen de West-Friezen behoefte aan meer landbouwgrond. Ze gingen 't moerassige veen droog maken en greppels graven om zo de afwatering te verbeteren. Plantenresten kwamen nu in contact met zuurstof en dat betekende, dat 't veen langzaam als gas oploste in de lucht. Daardoor daalde 't bodempeil met gemiddeld anderhalve centimeter per jaar . Heel West-Friesland kwam te laag te liggen en vanaf 't jaar 1150 dreigden er grote overstromingen.
De bewoners zagen dat alles aankomen en vanaf 1100 bouwden boeren toen hun bedrijfjes op terpen. Als je over de Omringdijk rijdt, kun je die terpen hier en daar nog zien. Rond die tijd werden ook de eerste delen van de Omringdijk aangelegd. Het materiaal voor deze dijken bestond uit klei, veen, mest en huisafval. Na 1400 gebruikte men samengeperst wier (zeegras) als bouwmateriaal voor de dijk, vaak versterkt met houten paalconstructies. Toen deze palen werden aagetast door de paalworm, werden de dijken sterker gemaakt met Noordse stenen en later met basaltblokken.
De Omringdijk heeft al die eeuwen heel wat te verduren gehad. In 1248 bijvoorbeeld kwam 'n groot deel van West-Friesland onder water te staan. Door een loeiende storm ging de toen vijftig jaar oude dam in de Rekere, die Alkmaar en Oudorp tegen de Zijpe moest beschermen, verloren. Tot voorbij Oudorp nam 't water bezit van de cultuurgronden. De Heerhugowaard ontstond toen en ook tientallen meren tussen Schagen en Egmond.
Als Oudorp nog precies in West-Friesland ligt, betekent dat, dat Oudorp ook binnen de Omringdijk moet liggen. En dat is soms, zoals gezegd, moeilijk aan te tonen, want de dijk is hier bijna nergens duidelijk te herkennen. Hoe loopt de Omringdijk om Oudorp?
Laten we als aanloop bij de buren beginnen. We gaan naar Oterleek en fietsen langs De Otter, de oude korenmolen in Oterleek. Die molen ligt aan de oude Huygendijk. Aan de overkant van 't water ligt de nieuwe Huygendijk. Als u de oude Huygendijk afloopt - fietsen gaat hier moeilijk - komt u uit op de Slingerdijk. Deze ligt in 't verlengde van de Korte Molenweg. Aan de rechterkant van die dijk ziet u een schitterende rietkraag, waarin zelfs wilde orchideeën bloeien. Aan de linkerkant bevindt zich de Schermer, vier meter beneden NAP. De Slingerdijk komt uit op 't Nollencircuit en nu moet u de N 242 oversteken. Dat doet u op de fiets via 'n tunneltje. Als dat gelukt is, moet u naar 't zuidwesten rijden. En hier heeft Oudorp iets heel speciaals, namelijk twee omringdijken: de oude Omringdijk met de Ambachtsmolen uit 1630 en de nieuwe Omringdijk, de Schermerdijk genoemd. De Kippenbrug - eigenlijk heet die Kerkbrug - verbindt beide dijken!
De Kippenbrug of Kerckbrug bij Oudorp (foto Netty Zander).
De echte Omringdijk is hier verlegd tot bij de Kraspolderbrug, omdat 't kanaal Omval-Kolhorn hier zo'n 75 jaar geleden werd gegraven. Men wilde liever de dijk aan de oostkant van 't kanaal hebben, om hem in één keer te laten doorlopen. De oude dijk bleef liggen en dat is voor een groot deel onveranderd gebleven. De Schermerdijk is dus 't nieuwe deel van de West-Friese Omringdijk.
Dertig jaar lang fietste ik vijf keer per week over deze dijk, op weg naar m'n werk in Heerhugowaard. Ik heb toen de pracht van de Schermerdijk en omgeving leren kennen:
In de lente is ze lieflijk,
alles groeit van voor of an.
Kloine bloempies, jonge veugels,
't nuwe riet komt opperdan.
Zeumerdags den is ze fieter,
koikt ze zô van 'alles mag'.
Tulpe, kroke en narcisse.
Skeipe blate je gedag.
In de herrest is ze narrig,
't loikt soms of ze gluiperig lacht.
Hagelstiene om je ore,
beule teugen windkracht acht.
Winterdags is z' ongenaakbaar,
skoftig koud loit ze d'rbai.
'k Hoor de stilte as ik soches
deur de sneêuw nei skoôl toe raai.
En verder?
De Schermerdijk komt uit op de Nieuwe Schermerweg. Hier aangekomen is er niets meer van de Omringdijk te bekennen. We vervolgen toch onze dijkweg, maar wel met een omweg. De Omringdijk loopt precies langs 't Kanaal over de de Kraspolderweg. Om daar te komen, moet u even de Edisonweg nemen, dan linksaf slaan de Prof. v.d. Waalstraat in. Dan bent u weer op de Omringdijk. Na de Kraspolderweg volgt u de Schermerweg (nog steeds op 't industrieterrein). Ongeveer 100 meter vóór de Schermerpoort gaat u rechtsaf het Oudorperdijkje op.
Waar loopt de Westfriese Omringdijk precies? Dat is het geheim van Alkmaar! (foto Netty Zander).
Dat is dat smalle dijkje op het Schermereiland dat iets hoger ligt. Dat dijkje, met aan een kant huizen en aan de andere kant auto's, fietst u af. Dan komt u uit bij de Elandswal aan 't Noordhollands kanaal. Bij de driesprong gaat u rechtsaf, u steekt de Nieuwe Schermerweg over en als u linksaf slaat, komt u op de Randersdijk. Vervolgens gaat u weer rechtsaf en u fietst op de Frieseweg. die rijdt u helemaal uit. Aan uw rechterhand passeert u de korenmolen 't Roode hert uit 1610.
Aan 't einde van de Frieseweg is een gat in de Omringdijk: de brug over de Hoornsevaart. U rijdt over die brug, steekt de Zeswielen over en komt op de Rekerdijk (fietspad). Deze dijk is de scheiding tussen Huiswaard 1 en Huiswaard 2. U steekt de Muiderwaard over en gaat verder over de Rekerdijk. Op een gegeven moment maakt de Rekerdijk een bocht naar links en komt uit op de Muiderwaard. Dan gaat u rechtsaf naar het Noordhollands Kanaal. Als u daar bent aangekomen, gaat u rechtsaf, via de Oude Kanaaldijk, richting Koedijk. En als u dan maar lang genoeg doorrijdt, komt u op een van de mooiste delen van de Omringdijk.
Over doorrijden gesproken: stap eens op een mooie dag op de fiets en ga een stukje rijden over de Omringdijk. Of fiets de hele Omringdijk in een of twee dagen. Overnachten kunt u dan in Medemblik of Enkhuizen. U zult er zeker geen spijt van hebben.
Maar... kijk goed uit in Oudorp, want daar is het 'altemet' zoeken geblazen.
(Dit artikel heeft eerder gestaan in de 'Kroniek van Oudorp' van mei 2006.)
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
