De 30e editie van de Open Monumentendag werd in veel gemeenten gehouden op zaterdag 10 september. In enkele gemeenten was de Open Monumentendag op zondag 11 september.
Het thema was dit jaar: ‘Iconen en Symbolen’. Persoonlijk vind ik dit een heel mooi thema. Wat zou onze bebouwde omgeving zijn zonder iconen en symbolen?
Het woord icoon betekent gelijkenis of beeltenis en is uit de orthodox kerkelijke kunst bekend als een traditionele schildering op hout van bijvoorbeeld Christus, de moeder Gods (Maria), een heilige, een martelaar of een kerkelijk hoogfeest (zoals de Hemelvaart van Christus). Maar ook monumentale gebouwen worden wel eens iconen genoemd. Veel kerken bepalen het silhouet van een stad of dorp en zorgen ervoor dat iemand die onderweg is de plaats die hij of zij nadert al van verre herkent.
Icoon ‘Christus als Bisschop’ van Gury
Brantjes in de kerk van Sijbekarspel.
(Foto Jan Smit)
Woon-winkelpand in de Westerstraat van
Enkhuizen met de wapens van Westfriesland
en Enkhuizen. (Foto Jan Smit)
Een symbool is een teken, kenteken of herkenningsteken. Voorbeelden zijn onder andere terug te vinden in de wiskunde. Zo betekent het symbool + dat twee getallen bij elkaar opgeteld moeten worden. Vlaggen en wapens zijn ook symbolen. Wie een familiewapen afdrukt op zijn briefpapier laat zien dat hij of zij tot een bepaalde familie behoort. Gemeenten drukken vaak een afbeelding van het gemeentewapen af op hun briefpapier. Maar ook beroepsbeoefenaren en verenigingen gebruiken symbolen. Apotheken en drogisterijen waren vaak (en zijn soms nog) herkenbaar aan de zogenaamde gapers. Dat is een groot hoofd van een gapende man aan de gevel. Het logo van het Westfries Genootschap staat symbool voor onze vereniging.
Een kijkje in de Librije in Enkhuizen. (Foto Jan Smit)
Op vrijdag 9 september werd in veel plaatsen een openingsbijeenkomst gehouden. In Enkhuizen was er op die dag ook een speciale bijeenkomst. Stichting Librije Westerkerk Enkhuizen vierde haar tienjarig bestaan met een mini-symposium ‘Wereldberoemde boeken’.
Daarbij belichtten twee sprekers twee bijzondere boeken uit de collectie van de Librije. Na afloop was er gelegenheid om een kijkje te nemen in de Librije. Deze stadsbibliotheek is de enige in Nederland uit de zeventiende eeuw die zich nog op de oorspronkelijke locatie bevindt. Het is een bezit om zuinig op te zijn. Op de expositie in de kerkzaal was te zien dat boekdrukkers ook al heel lang hun eigen symbolen gebruiken.
Houtsnijwerk op de preekstoel van de protestantse kerk in Twisk. De evangelist Marcus met zijn symbool de gevleugelde leeuw. (Foto Jan Smit)
Op zaterdag 10 september bekeek ik ’s ochtends in de dorpskerk in Opperdoes de mini-expositie die gewijd was aan de Westfriese Omringdijk, een van de belangrijkste iconen van Westfriesland. In de kerk van de protestantse gemeente in Twisk werd uitleg gegeven over de symbolen die daar te vinden zijn, zoals bijvoorbeeld de Bijbelse voorstellingen in het houtsnijwerk van de preekstoel. 's Middags genoot ik mede dankzij het mooie weer met volle teugen van een fietstocht die door de historische vereniging Sijbekarspel-Benningbroek uitgezet was tussen de kerken van beide dorpen. In de beschrijving van deze ‘symbolenroute’ staat onder meer het volgende te lezen: “Langs de hoofdweg van onze dorpen is aan de hand van de ornamenten op de gebouwen vaak te zien voor wie of wat ze oorspronkelijk gebouwd zijn. Een rijke boer liet een stolp bouwen met een hoge fraaie voorgevel en een ronde schoorsteen. Een rentenierswoning is fraai versierd, terwijl een arbeiderswoning sober is. Een kantoor moet indruk maken en een schoolmeesterswoning toont het aanzien van de meester. Vaak zijn het oorspronkelijke symbolen, maar in veel gevallen zijn het verfraaiingen die later aangebracht zijn, bijvoorbeeld een erker, een dakkapel of een andere indeling van de ramen”.
Bovenlicht in de stolp Dokter de Vriesstraat 6 in Benningbroek. (Foto Jan Smit)
Op zondagmiddag 11 september was ik gelegenheid om een bezoek te brengen aan de Westuit 7 in Aartswoud, een poldermolen van Stichting de Westfriese Molens. In kleine groepjes kregen de bezoekers een rondleiding door de molen en over het molenerf van de enthousiaste vrijwillige molenaar. Zijn uitleg over deze molen als voorbeeld van één van de iconen van het Nederlandse landschap was erg boeiend en leerzaam.
Deze gevelsteen in muur van de stolp de Postgalei in de Westerstraat in Sijbekarspel verwijst naar een vrachtschip dat op de Oostzee voer. (Foto Jan Smit)
Dankzij eigenaren en gebruikers van monumenten en heel veel vrijwilligers werden de Open Monumentendagen ook dit jaar weer een groot succes. Monumenten behoren tot onze cultuurhistorie. Het is voor hun behoud van groot belang dat het publiek op gezette tijden in de gelegenheid wordt gesteld om ze te bezichtigen. Want onbekend maakt onbemind en dat is wel het laatste wat we willen. Want monumenten zijn net als iconen en symbolen van (grote) betekenis.
Jan Smit
Deze Friese paarden boven de rouw- en trouwdeur van een stolp in de Westerstraat in Sijbekarspel staan symbool voor de paardenfokkerij die hier voorheen gevestigd was. (Foto Jan Smit)
