Misschien wel meer dan ooit is een bezinning op de waarde van erfgoed en een visie op wat we daarvan willen behouden noodzakelijk.
Wat verstaan we onder cultureel erfgoed? Dit wordt vaak gedefinieerd als die materiele, immateriële, zichtbare en onzichtbare overblijfselen van onze maatschappelijke ontwikkeling die wij waardevol vinden voor ons gemeenschappelijk geheugen en identiteit.
Onder materieel cultureel erfgoed vallen bijvoorbeeld cultuurlandschappen (bijvoorbeeld de Westfriese Omringdijk), gebouwen (bijvoorbeeld ons Timmermansgildehuis) en roerende zaken zoals het schilderij de Nachtwacht van Rembrandt. Onder immaterieel cultureel erfgoed vallen tradities en gewoonten, bijvoorbeeld de Hoornse kermis.
Voormalig gemeentehuis van Midwoud. (Foto Jan Smit)
Bij de zorg voor erfgoed speelt de overheid een belangrijke rol. Een van de middelen die de overheid heeft is het plaatsen van objecten op een monumentenlijst. Zo kennen we rijksmonumenten en provinciale monumenten (alleen in Noord-Holland en Drenthe).
De provincie Noord-Holland heeft op 18 januari en 25 oktober 2011 ingrijpende besluiten genomen over de provinciale monumentenlijst. Ongeveer 80 % van de 620 monumenten op de lijst wordt aangemerkt als structuurdrager van provinciaal belang. Objecten die dat niet zijn worden van de lijst afgevoerd. De structuurdragers met tussen haakjes voorbeelden daarvan zijn: grote militaire structuren (Stelling van Amsterdam), industrieel erfgoed (Noordzeekanaalgebied), historische dijken (Westfriese Omringdijk), historische waterwegen (de lijnvormige structuur van het Noordhollandsch Kanaal), historische spoorlijnen (museumlijn Hoorn-Medemblik en bijbehorende stationsgebouwen), aaneengesloten landgoederen en villaparken (te vinden in het Gooi en Kennemerland), stolpboerderijen, molens, bakens in het landschap (kerktorens, vuurtorens en watertorens), industrieel erfgoed algemeen (gemalen en bedrijfsgebouwen) en grenspalen.
Woonhuis in Midwoud. (Foto Jan Smit)
Of objecten die van de provinciale lijst geschrapt worden in het vervolg nog beschermd worden, hangt van de gemeenten af. Het gaat hierbij vooral om woonhuizen of panden met een publieksfunctie. Bij deze Uit en Thuis staan foto's van enkele voorbeelden uit de gemeente Medemblik. Volgens de provincie hebben deze objecten vooral waarde voor de lokale identiteit. Het is dan aan de gemeenten om te bepalen of ze op een gemeentelijke monumentenlijst komen. Helaas heeft nog niet iedere gemeente zo'n lijst. Enkhuizen, Hoorn, Schagen en Alkmaar hebben er een, maar bijvoorbeeld Medemblik niet.
De nieuwe Omgevingswet die naar verwachting in 2021 in werking treedt, verlangt van de gemeenten dat zij in de verplicht op te stellen omgevingsvisie en het omgevingsplan aangeven op welke wijze een aantal vormen van erfgoed beschermd en in stand gehouden kunnen worden. Sommige gemeenten zoals Hoorn hebben daartoe al een erfgoedvisie vastgesteld. De gemeente Medemblik oriënteert zich daar inmiddels op.
Voormalige naai- en breischool en dokterswoning in Midwoud. (Foto Jan Smit)
Op maandag 8 januari was er een themaraad over het erfgoedbeleid van deze gemeente. Daarvoor waren behalve raadsleden ook anderen zoals vertegenwoordigers van historische verenigingen uitgenodigd. Diverse deskundigen kwamen aan het woord.
Belangrijke wensen die naar voren kwamen waren onder andere het invoeren van een gemeentelijke monumentenlijst, veel meer ambtelijke formatie-uren voor het uitvoeren van een goed monumentenbeleid, een actieve houding van de gemeente ten aanzien van voorlichting, advies en controle, waar mogelijk financiële tegemoetkomingen voor monumenteneigenaren en een gemeentelijk beleid dat verantwoorde herbestemming van monumenten mogelijk maakt.
Het gaat daarbij niet alleen om enkelvoudige objecten, maar ook om wat wel genoemd wordt ensembles en verder om het landschap, stadsgezichten, dorpslinten, oude verkavelingspatronen en oude waterlopen.
Woonhuis in Abbekerk. (Foto Jan Smit)
Ook van eigenaren en gebruikers van monumenten en beeldbepalende panden worden inspanningen verwacht. Degenen die op een verantwoorde wijze met het erfgoed omgaan, verdienen respect en waardering van overheid en burgers.
Historische verenigingen kunnen een rol spelen bij het signaleren van dreigende teloorgang van waardevolle objecten en achterstallig onderhoud. Ook kunnen zij er voor zorgen dat de verhalen behorende bij de monumenten doorverteld worden.
Huis van Oud in Wognum. (Foto Jan Smit)
Uit diverse onderzoeken is gebleken dat gemeenten met een goed erfgoedbeleid gewaardeerd worden om de kwaliteit van de leefomgeving en dat door dit beleid een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijven ontstaat. Monumenten geven aan hun omgeving een herkenbaar gezicht en een eigen identiteit. Gemeenten met veel monumenten en beeldbepalende panden in een goede staat van onderhoud zijn aantrekkelijk voor het winkelend publiek en voor toeristen. Behoud van cultuurgoederen en economisch gewin gaan hand in hand. Het is dus de moeite waard om er met elkaar de schouders onder te zetten!
Jan Smit
