De Westfrieslandprijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een groep, persoon of instelling die zich bijzonder inzet gedurende een reeks van jaren voor cultuurbehoud, historisch besef of het ontwikkelen van beleid of initiatieven binnen het werkgebied van en passend bij de doelstellingen van het Westfries Genootschap.
Ingang Berkhouter Kerk. (Foto Corina Schagen-van Willegen)
Tijdens de Westfriezendag op zaterdag 4 september in Berkhout mocht ik de Westfrieslandprijs 2021 uitreiken.
Dit jaar is gekozen voor een kandidaat in de categorie ‘Archeologie, geologie en aardkundige projecten’ en wel in het bijzonder scheepsarcheologie.
De zeebodem omvat wereldwijd een schat aan informatie over ons verleden. Denk aan resten van oude beschavingen zoals het verdwenen paleis voor de kust van Alexandrië en aan de talloze vliegtuigen die in zee zijn gestort tijdens allerhande oorlogen.
Volgens een schatting van de UNESCO ligger er wereldwijd meer dan 3.000.000 scheepswrakken op de bodem van de zeeën en oceanen. Erfgoed dat onder water op de zeebodem ligt, is vaak goed geconserveerd, maar door erosie kunnen erfgoedresten verregaand worden aangetast. De meeste wrakken zijn lange tijd moeilijk of niet bereikbaar geweest, maar nieuwe duiktechnieken hebben de zeebodem toegankelijker gemaakt. Een aandachtspunt is daarom de bescherming van archeologisch erfgoed. Belangrijke schatten uit het verleden mogen niet ten prooi vallen aan mensen die ze voor eigen plezier of gewin opgraven of opduiken.
Prijswinnaar Peter Swart en voorzitter Jan Smit. (Foto Dick Ham)
De Nederlandse maritieme activiteiten spelen zich al eeuwenlang voor een belangrijke deel af op internationale wateren. Daarbij gaat het niet alleen over handelsschepen, maar ook over oorlogsschepen.
Voor Westfriesland is de scheepvaart vroeger van grote betekenis geweest. De ligging aan de kust maakte niet alleen kustvaart en visserij mogelijk, maar ook handelsvaart en stimuleerde aanverwante activiteiten zoals scheepsbouw. Veel Westfriezen waren geheel of gedeeltelijk werkzaam als zeeman. De Zuiderzee was regelmatig een strijdtoneel. Denk aan de kapersvloot van Grote Pier en aan de slag op de Zuiderzee in 1573.
Voor de kennis van de geschiedenis zijn niet alleen bewaard gebleven documenten, tekeningen, schilderijen en foto's van belang, maar ook voorwerpen.
Door middel van archeologisch onderzoek komen we steeds meer te weten over onze geschiedenis en krijgen we een beeld van gebouwen en gebruiksvoorwerpen uit het verleden.
Peter Swart spreekt een dankwoord uit. Links secretaris Jan Wittink en rechts voorzitter Jan Smit. (Foto Petra Tromp)
Opgravingen in onze eigen omgeving spreken tot de verbeelding. Bij de drooglegging van de Wieringermeer, de Noordoostpolder en de Flevopolders werden diverse scheepswrakken gevonden. Tussen 2014 en 2020 voerde Archeologie West-Friesland zelfstandig maritiem archeologisch onderzoek uit op een groot deel van het Hoornse Hop door middel van een sonarscanner. In 2020 werd in opdracht van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed door andere bureaus aanvullend onderzoek gedaan. Bij de onderzoeken zijn op 33 locaties complete scheepswrakken aangetroffen en op 38 locaties mogelijke wrakresten. Begin augustus werd gemeld dat een team van archeologen onderzoek doet naar een wrak in de buurt van Schellinkhout.
Voor ons als Westfriezen werd het spectaculair toen bekend werd dat in de Finse Golf een in Medemblik gebouwd oorlogsschip in een goede staat was teruggevonden.
Wij hebben het hier over een wrak dat al in 2002 door de Finse overheid werd ontdekt, maar waarvan pas in 2016 bekend kon worden gemaakt dat het hier ging om het in 1715 vergane fregat Huis te Warmelo. Dat het wrak een naam kreeg is vooral te danken aan het werk van de nu in Hoorn woonachtige oud-Medemblikker Peter Swart. Dat is geen toeval. Peter legt zich toe op het onderzoek naar de geschiedenis van Westfriesland, met als speciale aandachtsgebieden de maritieme geschiedenis en de geschiedenis van de stad Medemblik. Het onderzoek naar het schip en de bemanning gaat nog steeds verder. Er is ook een website met archeologische rapporten, filmpjes, nieuwsberichten en de bemanningslijst.
In het jaarboek Westfriesland Oud & Nieuw van 2021 staat een lezenswaardig artikel van Peter Swart over dit onderwerp.
Alles bij elkaar is hij iemand die de geschiedenis van Westfriesland op een toegankelijke en begrijpelijke manier onder de aandacht brengt.
Jan Smit
De tekst van de oorkonde. (Foto Corina Schagen-van Willegen)
