Man met een mestmissie
Jan van der Kroon was ondernemer in Westwoud (NH) en actief in de agrarische sector. Hij zette zich uit overtuiging in voor gezonde koeien en een gezonde bodem; en ontwikkelde hiervoor een bemestingsmethode. Jan werd een fanatieke tegenstander van de sinds 1995 wettelijke verplichting om de mest in de bodem te injecteren. Na jaren vergeefse strijd boekte hij in 2014 toch succes toen het bovengronds uitrijden van mest – onder strenge voorwaarden – weer werd toegestaan.
Jan trouwde in 1960 met Riet Langelaan (1940-2019). Ze kregen samen vier kinderen: John, Rita, Yvonne en Coen.
Van stadskind tot boeren(pleeg)zoon
Jan werd geboren op 16 maart 1938 in Amsterdam. Hij groeide op in een gezin van acht kinderen. Toen hij drie jaar oud was ging hij wonen op de boerderij van een kinderloze oom en tante in Duivendrecht. Dit vanwege zijn astma; op het platteland was de lucht een stuk schoner. Naarmate hij ouder werd kreeg Jan steeds meer verantwoordelijkheden op de boerderij. Zo moest hij elke ochtend om vijf uur zijn bed uit om de koeien te melken. Na de lagere school ging hij naar de Middelbare Landbouwschool in Voorhout. Daar deed hij ‘zijn boerenverstand’ op en ontstond zijn eerste interesse in het bodemleven. In 1956 kreeg hij een relatie met Riet Langelaan. Ze kochten in 1960 een huis in Wijdenes en trouwden.
Een succesvolle verkoper
In 1960 rondde Jan zijn opleiding aan de Landbouwschool af. Hij ging op zoek naar een baan. Zo kwam hij terecht bij de LTB (Land- en Tuinbouwbond) in Westfriesland, een katholieke belangenorganisatie voor boeren, tuinders en kwekers. Met zijn uiterst beleefde en vriendelijke karakter viel Jan ‘in goede aarde’ bij boeren. Hij ontplooide zich tot een uiterst kundig en gedreven handelaar. Ondanks dat hij een geboren Amsterdammer was, mochten de Westfriese boeren hem graag. Hij bleef niet lang bij de LTB en werd verkoper bij mengvoederbedrijf De Landbouw in Purmerend. Na het overlijden van de eigenaar werd Jan ontslagen. Razendsnel nam hij samen met Riet het besluit voortaan veevoeder te verkopen aan boeren in Westfriesland vanuit hun huis in Wijdenes.
Dit werd een succes. Jan beschikte over bijzondere verkooptechnieken. Hij kwam fluitend aan, had altijd een grap of een gezellig praatje en … nam een dropje mee voor de kinderen. Zo creëerde hij een hechte en persoonlijk band met zijn klanten. Dit – in combinatie met zijn gedrevenheid en het gevoel dat hij er altijd moest zijn voor de klanten – maakte hem razend populair onder de boeren. Belde een boer, dan stond Jan hem uitgebreid te woord. Om die reden had hij ook een grote gunfactor. En als er een keer iets misging met een levering, dan werd dat geaccepteerd en bleef de klant hem trouw.
De oprichting van een familiebedrijf
Nu hij succes had als zelfstandig handelaar begon Jan samen met Riet ook een winkel. In de garage naast het huis in Wijdenes werd de zaak geopend. Een bedrijf vooral met agrarische spullen, laarzen, klompen en natuurlijk veevoeder. Kortom van alles waar boeren iets aan hadden. De winkel was open van 's ochtends tot in de avond. Jan en Riet waren immers klantgericht. Jan was met regelmaat op pad en daarom moest Riet vaak in de winkel staan.
Toen ze in 1973 naar Westwoud verhuisden, ging het bedrijf mee: naar een boerderij aan de Dr. Nuijensstraat nummer 61. Eerst was de winkel onderdeel van de boerderij. Later werd er achter de boerderij een aparte winkel met magazijn gebouwd. Het bedrijf groeide steeds meer en de boekhouding werd steeds ingewikkelder. Eerst deed Jan die zelf, maar dit was niet zijn sterkste kant. Jan was nogal chaotisch van aard.
Onderzoek naar bodemverbetering
Door zijn agrarische opleiding en achtergrond had Jan flink wat kennis van de koeien en van hun voedsel, grond en mest. Hij zag een keer dat bij een boer de koeien ‘er dof bijstonden’ en bedacht dat er een verband zou kunnen zijn tussen bodem, voer en gras. Zo ontstond zijn interesse om op het land van een aantal klanten onderzoek te doen naar dit verband.
Hij kwam er achter dat de matige bodem ontstond door een gebrek aan koolstof in de grond. Hieruit vloeide het idee van de FIR voort: de Fysische Ionen Regulatie. Jan ontwikkelde een mineralenmengsel, ‘carbomix’ genoemd, dat over de grond kon worden verspreid om de bodem te verrijken met koolstof. Dit werd geen groot succes. Vervolgens mengde hij het middel met de mest, waardoor het via de weg van bemesting in de grond terecht kwam.
Uiteindelijk werd het product geoptimaliseerd met behulp van een bijzonder mijngesteente en toegevoegd aan de voeding voor de koeien. Dit bestanddeel, nu ‘FIR Humic Clay Feed’ genoemd, werd en wordt via de mest verspreid over het land. Hiermee werd in feite een begin gemaakt met de kringloop in de veehouderij.
Tegen ondergronds mest injecteren
In 1995 besloot de politiek dat de mest voortaan in de grond moest worden geïnjecteerd in plaats van het bovengrondse uitrijden. Dit met de bedoeling om de ammoniakuitstoot te beperken. Jan voorzag de gevolgen ervan op lange termijn. Hij waarschuwde dat door de mest de grond in te spuiten de ammoniak zou gaan reageren met de andere stoffen in de grond. Naast enkele ongevaarlijke stoffen resulteert dit ook in de vorming van (giftige) stoffen waar aan het bodemleven geleidelijk dood gaat. Jarenlang kreeg hij de hoon van de wetenschap en van de politiek over zich heen. Maar er waren ook mensen die wel geloofden in zijn visie.
Jan bood een alternatief: het bovengronds uitrijden van mest die voldeed aan de ammoniaknormen. Met FIR was dit te realiseren. Natuurlijk verdiende hij geld aan de verkoop van zijn FIR. Want hij was en bleef handelaar.
De boeren die zijn visie deelden, verenigden zich op initiatief van Jan en vormden de Vereniging Behoud Boer en Milieu (VBBM). Deze FIR-boeren gingen door met het bovengronds uitrijden van de mest. Het gevolg hiervan: ruim driehonderd rechtszaken vanwege wetsovertreding.
Jan van der Kroon tijdens een lezing voor de Vereniging Behoud Boer en Milieu.
Een volhouder
Jan ging zo ver voor zijn klanten dat hij meeging naar rechtszaken en daar het woord voerde. In de meeste gevallen leidde het tot een schuldigverklaring waarbij de opgelegde boete werd kwijtgescholden. Het kwam echter niet tot aanpassing van de wet.
Hij moest het dus vaak doen met een uitspraak die hem niet zinde. Vloeken deed hij niet: dit vanwege zijn katholieke achtergrond en instelling.Vaak was hij wel een beetje stil bij tegenslag, maar dan kon hij altijd weer iets vinden om zich aan op te trekken en toch weer door te gaan met zijn missie. Een veel gehoorde uitspraak van hem was: ‘De haven is in zicht’. Nieuwe onderzoeksbewijzen waaruit zijn gelijk bleek, volgden dan meestal.
In 2014 kwam het eerste succes. Het betrof een ontheffing voor boeren om mest, die aan de voorwaarden voldeed, bovengronds uit te rijden. Dat goede bericht kon nog net worden meegenomen in het boek over Jan van der Kroon en zijn missie: ‘Kroon op het werk’.
In 2019 werd de ontheffing met brede steun in de Tweede Kamer voor vijf jaar verlengd. De ideëen van Jan van dertig jaar eerder kregen vaste voet aan de grond. Mogelijk leveren ze een positieve bijdrage aan de groeiende stikstofdiscussie.
Een mensenmens ging heen
Uit de gesprekken voor dit artikel kwam Jan naar voren als een buitengewoon vriendelijke en beleefde man, met een positieve instelling en altijd een goed humeur. Ook nog eens vol humor en een uitermate onderhoudende gesprekspartner. Kortom, een echt mensenmens. Een uniek persoon vanwege zijn enorme doorzettingsvermogen en vastberadenheid. En ook een belangrijk dorpsfiguur door zijn activiteiten voor o.a. het kerkbestuur, het schoolbestuur en de carnavalsvereniging.
In zijn laatste levensjaren raakte Jan in de greep van dementie. Hij vond het heel moeilijk dat hij, die altijd zo welbespraakt was, steeds minder de juiste woorden kon vinden. Jan overleed op 31 januari 2019 in het verpleeg- en verzorgingshuis Nicolaas in Lutjebroek. Hij is begraven op het R.K. kerkhof in Westwoud.
Bronnen:
- R. van Leeuwen, K. den Hertog en K. van Eijk, Kroon op het werk, 2014.
- M. Menger, Rijke leven van Westwoudse Willie Wortel. Noordhollands Dagblad, 6 februari 2015.
- B. Wagendorp, Boer zoekt worm. De Volkskrant, 18 november 2006.
Voor deze Westfriese biografie zijn de gegevens aangeleverd door: Tom Schipper (Westwoud), leerling AG5 Martinuscollege Grootebroek. Tom schreef in 2019 voor het vak geschiedenis een korte biografie over Jan van der Kroon. Tom voerde hiervoor gesprekken met drie familieleden en met een klein aantal (oud)medewerkers en VBBM-medestrijders.
Bewerkt door: Peter Wester te Beuningen (Ov), 2019.
