Raat, Jaap (1936-2023)

 

‘Met Jaap Raat in de buurt kwam de historie extra tot leven’. Deze uitspraak bij zijn uitvaart vertelt in enkele woorden de betekenis van Jacobus Henricus Nicolaas Werenfridus Raat voor het gebied binnen de Westfriese Omringdijk. De oud-docent Engels was erelid van het Westfries Genootschap en de Stichting Westfriese families, ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Jaap Raat overlijdt op 2 juni 2023 op 87-jarige leeftijd.

Op 17 februari 1936 komt Jaap Raat ter wereld in Wervershoof waar zijn vader burgemeester is. Als nakomertje in een gezin van zes kinderen legt hij op driejarige leeftijd de eerste steen van het raadhuis in Wervershoof. ‘Jaap raakte vanaf dat moment al betrokken bij de geschiedenis van Westfriesland’, schrijft het Noordhollands Dagblad na zijn overlijden. In de Tweede Wereldoorlog moet de jonge burgemeesterszoon gescheiden van zijn familie onderduiken.

 

 

Na de oorlog wordt zijn leven diep overschaduwd door het overlijden van zijn moeder Leny Renckens na een auto-ongeluk. Vier jaar later komen zijn zus Elly en twee nichtjes om bij een brand in de ouderlijke woning. In zijn jeugd zit Jaap op een kostschool en ook z’n latere leraarsopleiding is intern.

Na de pensionering van burgemeester Raat verhuist het gezin naar Zeist. Jaap werkt in die tijd als leraar aan een lagere school in Utrecht. Maar Westfriesland zit diep in zijn hart, dus na het behalen van zijn akte Engels gaat hij lesgeven op de huishoudschool in Bergen en daarna in Schagen en ‘t Veld. In Bergen ontmoet hij in café-restaurant ‘Het Huis met de Pilaren’ Tine Wigmans uit Hoorn en de rest is geschiedenis.

 

Een jaar na hun trouwen wordt zoon Harold in Uitgeest geboren, drie jaar later dochter Marleen. Daarna verhuist het jonge gezin naar Heiloo. Vanuit school zet Jaap zich in voor de vakbond KOV (Katholiek Onderwijs Verbond, na 1970 Katholieke Onderwijs Vereniging), daarnaast besteedt hij tijd aan hobby’s, zoals tennissen, vissen – onder meer met Jan Pannekeet op een mooie stek ergens in Westfriesland – en het verzamelen van boeken, historische objecten en tabakspijpen. Vele uren besteedt hij aan geschiedenis in allerlei vormen: genealogie, archeologie en de historie van Westfriesland.

 

De passie voor genealogie deelt hij met zijn echtgenote Tine. Ze brengen samen heel wat tijd door in archieven om de stambomen van de Raten en Wigmannen in kaart te brengen. Reünies van de Raat-naamgenoten worden goed bezocht. Jaap is er trots op dat bij het zestigjarig bestaan van de Stichting Westfriese Families (oud)bestuursleden hun eigen stamboom in een mooi uitgegeven jubileumboek aan kunnen treffen. Zijn familieoverzichten en genealogisch getinte artikelen sieren de bibliotheek van Westfriese Families.

 

Zijn interesse in archeologie kan hij in zijn woonplaats kwijt bij de Vereniging Oud Heiloo en raakt daar ook betrokken bij opgravingen. Hieruit ontstaat het Archeologisch Museum Baduhenna, waar een deel van de pijpenverzameling van Jaap Raat in april 2023 wordt opgenomen in ‘Het Pijpenkabinet’.

 

Maar de meeste tijd spendeert hij aan het Westfries Genootschap. Gedurende zo’n veertig jaar is hij daarbij betrokken om te zorgen dat zijn geliefde Westfriesland, met zijn rijke historie, gebouwen en gebruiken voor het nageslacht bewaard zal blijven. Van 1977 tot 2017 is Jaap bestuurslid van de Stichting Westfriese families. Van 1977 tot 2002 is hij bestuurslid van het Westfries Genootschap. In 1991 neemt hij daar als vicevoorzitter de plaats in van Dirk Schuijtemaker.

 

Bij zijn afscheid in 2002 volgt de benoeming tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau, die hem extra lijkt aan te sporen om regionaal actief te blijven op historisch gebied. Ook de Stichting Projector en de Commissie Geschiedschrijving van het Genootschap hebben daar veel aan te danken. Binnen de laatst genoemde commissie maakt Jaap Raat zich sterk voor een werkgroep die zich met het schrijven van biografieën van Westfriezen bezighoudt. Met als resultaat inmiddels meer dan driehonderd (beknopte) biografieën op de website van het Genootschap, waarvan een ook aantal door Jaap Raat is samengesteld.

Zijn naam is ook verbonden aan de serie ‘Ach Lieve Tijd West-Friesland’ en de serie ‘West-Friesland Toen en Nu’, evenals aan vier delen van de Westfriese Historische Reeks (drie over de agrarische sector en een over de middenstand) en aan het cultuur-educatief project ‘Speurtocht door de geschiedenis van West-Friesland’.

 

Deze publicaties komen voort uit het project ‘Westfriese Gatenkaas’. Piet Boon, Hans Smit en Jaap Raat presenteren daarmee in 1997 een overzicht van publicaties over de geschiedenis van Westfriesland en de leemtes daarin.

 

 

Ook bij het project ‘Geschiedenis van West-Friesland in vogelvlucht’ is Jaap nauw betrokken geweest. Deze diaserie met tekstboekje is in 1984 een geschenk van het dan zestigjarige Genootschap aan de jeugd van Westfriesland. De serie is tachtig keer vertoond bij allerlei verenigingen, met vaak Jaap als presentator.

 

Tussen alle vergaderingen door vindt hij ook nog de tijd om een belangwekkend aandeel te leveren in het boek ‘Holland rond 1840’, een uitgave uit 1990 van de Culturele Raad Noord-Holland over aspecten van het dagelijks leven op het Hollandse platteland. Jaap schetst daarin het toenmalige dorpsleven van Wognum. Als winnende inzending wordt zijn artikel volledig gepubliceerd.

 

Bij zijn officiële afscheid van de Stichting Projector in april 2022 onderstreept Genootschapsvoorzitter Jan Smit de inzet van Jaap Raat voor het vastleggen van de geschiedenis van Westfriesland en het onder de aandacht brengen daarvan. Daarbij mag ook Jaaps aandeel in het boek ‘De Gouw, de geschiedenis van een Westfriese ruilverkaveling’ – een productie uit 2013 – zeker worden genoemd.

 

Zoon Harold vroeg zijn vader eens waarom hij met zijn voorliefde voor historie eigenlijk geen leraar geschiedenis was geworden: ,,Hij wist dat ook niet meer zo goed. Misschien wel omdat geschiedenis dan niet echt zijn hobby had kunnen worden.’’

 

Als Jaap na een moeilijke strijd en verval van krachten overlijdt, is zijn echtgenote Tine al enige tijd ernstig ziek. Ruim een maand na Jaap, op 11 juli 2023, overlijdt Tine Raat-Wigmans op haar 84e verjaardag.

 

Bronnen:

Toespraak Harold Raat tijdens de uitvaart van zijn vader

Jaap Raat, een Westfries icoon, Vierkant, Ed Dekker, juli 2023

In Memoriam Jaap Raat, Noordhollands Dagblad, Ronneke van der Genugten, 5 juni 2023

 

Link naar Baduhenna https://beatfm.nl/nieuws/artikel/pijpenkabinet-te-zien-in-archeologisch-museum-baduhenna-heiloo-fotos-video

 

Tekst bewerkt door: Peter Smit te Alkmaar (2023)