Dirigent maakte ‘De Wognummers’ beroemd
Boer en koordirigent Willem Saal werd op 4 januari 1868 in Wognum geboren als zoon van Dirk Saal, boer en timmerman, en Maartje Kuilman. Hij trouwde op 24 april 1890 met Geertje Slagter (1868-1946), ze kregen twee zonen. Nog volop actief als dirigent werd Saal getroffen door een slopende ziekte, waaraan hij enkele maanden later op 20 juli 1917 overleed.
Het was niet vreemd dat boerenzoon Willem Saal in de wereld van de zangkoren terechtkwam, want er werd al sinds 1810 veel gezongen in Wognum. In dat jaar begon Jacob Kwast als bovenmeester van de openbare lagere school. Zingen gold op de Nederlandse scholen in die tijd als een echt vak en meester Kwast leerde het de Wognumse kinderen.
In de jeugd van Willem Saal was het meester Jan van der Oord die het dorp liet zingen. En niet alleen op school, want ook daarbuiten gaf hij zang-, piano- en orgellessen. De jonge Willem nam daar graag aan deel, want hij was net als zijn ouders zeer muzikaal en de zangkunst was zijn grote liefde.
Het muzikale talent van de jonge agrariër bleef niet onopgemerkt, want op 15 maart 1889 werd de 21-jarige Willem benoemd tot dirigent van het toen net opgerichte jongerenkoor ‘Zanglust’. Als eerbetoon aan schoolmeester Kwast, de stamvader van zingend Wognum, veranderde het koor in 1894 zijn naam in ‘Gemengde Zangvereeniging Jacob Kwast’.
Zangconcours
Vanaf 1898 begon de ‘Zangvereeniging’ meer bekendheid te krijgen. Aanvankelijk met concerten in eigen omgeving, daarna ook met succesvolle optredens in zangwedstrijden. Met als eerste hoogtepunt een groot zangconcours op 10 mei 1902 in Amsterdam, waar het Wognumse koor niet alleen met de hoogste eer aan de haal ging, maar tevens een ‘buitengewone gouden medaille’ kreeg aangeboden en ‘de heer W. Saal als bijzondere hulde een met zilver gemonteerde dirigeerstok’ ontving. Aldus een krant in zijn verslag over het concours, dat eindigde met ‘het publiek bracht met vernieuwd gejuich en applaus hulde aan de zegevierende West-Friezinnetjes en -Friezen’.
In de jaren daarna behaalde ‘Jacob Kwast’ het ene succes na het andere. Omdat die naam van het koor nogal eens tot verwarring leidde, ging men steeds meer de naam ‘De Wognummers’ gebruiken en dat bleef zo tot aan de dood van Willem Saal. Gedurende zijn dirigentschap gaf het koor in totaal 664 concerten en al die optredens werden door Willem Saal persoonlijk georganiseerd, aldus zijn zoon Dirk in West-Frieslands Oud & Nieuw in 1982: „Hij besprak zalen en kerken, hotels en diners. Hij besprak plaatsen in de treinen, waarbij een wagon meestal het opschrift ‘Gereserveerd voor de Wognummers’ droeg.”
Berlijn
Steeds verder verspreidde zich de faam van het zangkoor. Na Noord-Holland volgden concerten in Den Haag, Rotterdam, Utrecht, Leeuwarden en de rest van het land. Een buitenlands optreden kon niet uitblijven. In februari 1909 vertrokken de Wognummers naar Berlijn voor vier optredens in verschillende delen van de stad. En wederom met groot succes.
Uit de recensie van een Berlijns dagblad: ‘Niet zonder schaamte moet men erkennen dat er in het muzikale Berlijn, met zijn zogenaamde hoge beschaving, geen zangkoor is dat, wat zuiverheid van de a-capella-zang betreft, te vergelijken is met dit troepje Nederlandse boeren en boerinnen.’
Ze werden gevraagd voor meer concerten, maar dat wees Willem Saal af: „De koetjes gaan kalven en daar moeten we bij zijn.” Tussen de bedrijven door werden er in Berlijn grammofoonopnamen gemaakt, maar het koor was niet tevreden over de geluidskwaliteit van het eindresultaat.
(In 2002 heeft Reel Sound Studio in Nibbixwoud deze opnamen overzet op cd, ook werd een cd gemaakt van opnamen uit 1957 van het Wognums Zangkoor onder leiding van Dirk Saal. Beide cd's werden in zeer beperkte oplage uitgebracht).
Repetitielokaal
Eveneens in 1909 lieten de Wognummers aan de Oosteinderweg een eigen repetitielokaal bouwen naast de stolpboerderij van hun dirigent. In het contract stond dat dit onderkomen gesloopt moest worden als de zangvereniging zou worden opgeheven. Ondertussen bleef Willem Saal, naast alle drukte met het zangkoor, volop bezig met zijn eigen bedrijf. Hij stapte over van de koeien naar de fruitteelt, hield enige tijd bijen en liet kassen bouwen voor druiven- en tomatenteelt.
Twee jaar na Berlijn deed ‘Jacob Kwast’ twee optredens van twintig minuten per dag tijdens een veertiendaags bezoek aan Londen als onderdeel van variétéshows. En weer met groot succes. En dat gold ook kort daarna voor een elfdaagse tournee door Zwitserland. Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914 was het afgelopen met de buitenlandse uitstapjes, wel bleef het koor met grote regelmaat optreden in eigen land. Vaak ook belangeloos voor liefdadige doeleinden, zoals in 1916 voor de slachtoffers van de watersnood rond de Zuiderzee.
Maar toen viel ineens het doek voor Willem Saal. Op 9 april 1917 dirigeerde hij nog zijn koor in Medemblik, twee weken later lukte dat niet meer vanwege de pijn. Op 20 juli overleed hij in de Boerhavekliniek in Amsterdam. Drie jaar later volgde de onthulling van een gedenkteken voor Willem Saal bij de hervormde kerk.
Wognums Zangkoor
Na de dood van Willem Saal zongen de Wognummers door onder leiding van diens zoon Dirk Saal, die na enige aarzeling het dirigeerstokje overnam. Maar wel onder de voorwaarde dat er een nieuw zangkoor onder een nieuwe naam zou worden opgericht. Op 11 oktober 1917 ging dat ‘Wognums Zangkoor’ van start. Met een vernieuwend repertoire volgde wederom succes, ook met radio-optredens en grammofoonplaten. Tot begin jaren vijftig, want toen begon de publieke belangstelling te tanen, het zangkoor verloor leden en de kwaliteit ging achteruit. Na een afscheidsconcert in de kerk van Wognum was het in 1956 afgelopen met het Wognums Zangkoor. En het repetitielokaal? Dat werd inderdaad gesloopt, in 1968.
Bronnen:
West-Frieslands Oud & Nieuw, jaarboek 1982, Zingend Wognum, pag. 58-108.
Diverse publicaties op de website van het Westfries Genootschap, onder meer West-Friesland ‘Toen en nu’, deel 2, Typisch Westfries pag. 48-51.
Biografisch Woordenboek Nederland: Saal, Willem (1868-1917)
Op Youtube staat een kort filmpje over het koor.
Gegevens aangeleverd en bewerkt door: Peter Smit te Alkmaar (2014).
