bron: Westfries Museum
Arts, geschiedschrijver en de man van de Chronijck van Hoorn
Geboren te Hoorn op 10 januari 1572. Overleden te Hoorn op 23 april 1630.
Arts te Hoorn, geschiedschrijver en dichter. Had zitting in de vroedschap van Hoorn. Werd echter bekend door zijn Chronijck van Hoorn.
Hij was het tweede kind van het echtpaar Volckert Maertens Seylmacker en Anna Dircksdr. Oly. Beide ouders stamden uit aanzienlijke families in Medemblik. Deze Volckert Maertens was zeilmaker van beroep. Zijn familienaam Schagher veranderde hij in Seylmaecker. Zijn zoon Theodorus (Dirck) verlatijnste die naam later tot Velius, een toenmalige gewoonte van studenten en wetenschappers.
Op zijn zesde jaar ging hij in zijn woonplaats Hoorn naar de in 1575 aldaar opgerichte Latijnse School. In 1585 werd hij, 12 jaar oud, naar Leiden gestuurd om daar verder aan de Latijnse school te studeren, maar hij volgde tevens de openbare colleges aan de Leidse universiteit. Twee jaar later, op 29 april 1587 werd hij ingeschreven aan de Leidse Universiteit, waar hij aanvankelijk Letteren en Philosophie studeerde, maar later overstapte naar de studie in de medicijnen. Hij noemde zich toen al Velius. In 1593 reisde hij naar Italië, waar hij na een verblijf van een jaar aan de universiteit van Padua, op 10 september 1594, promoveerde tot doctor in de medicijnen. In oktober 1594 keerde Velius terug naar Hoorn. Hij was toen 22 jaar oud. Nog in datzelfde jaar werd hij aangesteld als stadsgeneesheer. Hij heeft die functie tot grote tevredenheid van het stadsbestuur en van de bevolking tot het eind van zijn leven uitgeoefend. Hij kwam daardoor letterlijk met alle groepen van de bevolking in aanraking. Daarnaast had hij contact met andere intellectuelen, dichters en wetenschappers, in Hoorn en daarbuiten. Vondel schreef een lofdicht op de voortreffelijke Velius.
Velius is drie keer getrouwd geweest en kreeg vijf kinderen. Er zijn alleen in de vrouwelijke lijn nog afstammelingen van Velius. Op 17 november 2007 ontving Rens Vriend uit Andijk, als jongste nazaat, in de Oosterkerk te Hoorn het eerste exemplaar van de hertaling van Velius.
Van 1601 tot 1618 werd hij tot raad oftewel lid van de vroedschap van de stad Hoorn gekozen. In dezelfde periode was hij ook weesmeester maar die functie bleef hij zijn verdere leven uitoefenen. Hij woonde op het Achterom.
Al gauw zette Velius zich tot het schrijven van een kroniek van de stad Hoorn. Zijn letterkundige en filosofische inslag zal daaraan niet vreemd zijn geweest en de toenmalige tendens van aandacht voor het eigen verleden heeft daarbij geholpen. Zijn eigen drijfveer was de opvatting dat hij het maar vreemd vond dat over steden als Florence en Venetië de geschiedenis was geschreven en op de Latijnse scholen werd gedoceerd, maar dat de toch belangrijke geschiedenis van de eigen stad Hoorn en West-Friesland niet, althans veel minder bekend was. Wel bezat de stad Hoorn sinds 1533 een bibliotheek met boeken die in de loop der jaren waren bijeengebracht. Velius had een "oud boekje" over de geschiedenis van Hoorn tot 1536 tot zijn beschikking, maar tijdens het overschrijven voegde hij allerlei aanvullingen uit diverse anderen bronnen daar aan toe tot aan het jaar 1600.
In 1605 verschijnt dan van de hand van Dr. Theodorus Velius zijn kroniek van de stad Hoorn en zoals hij zelf schrijft ‘Alles uyt verscheijden schriften bij een versamelt, en in drie boexkens verdeelt’. Er zouden in totaal drie herziene herdrukken verschijnen, in 1617, in 1648 en nog in 1740. De laatste aangevuld met vele aantekeningen van Sebastiaan Centen.
Het belang van de Chronijck van de stadt van Hoorn wordt algemeen door historici onderkend. Het is een vaak geciteerde bron over de geschiedenis van Hoorn, West-Friesland en het Noorderkwartier.
Velius overleed op 23 april 1630, 58 jaar oud en werd begraven in de Grote kerk van Hoorn. In Hoorn is nog geen straat of plein naar Velius vernoemd, wel een brug. Op het Nieuwland staat sinds 1981 zijn standbeeld en op het Jeudje nummer 2, bevindt zich een huisartsenpost met de naam ‘Velius’ Hoed’. Hoed staat voor Huisartsen Onder Eén Dak.
Publicatie(s):
Th. Velius, Chronyck van de stadt van Hoorn, 1e druk: 1605, 2e herziene druk: 1617, 3e herziene druk: 1648, 4e druk: 1740, met vele aanvullende aantekeningen van Sebastiaan Centen.
Th. Velius, Chronijck van Hoorn. (Gestencilde facsimile-uitgave van de vierde druk, bezorgd door W. en H. Vingerhoed. Hoorn 1977).
Th. Velius, Chronijck van de stadt van Hoorn. (Facsimile-uitgave van de eerste druk. Hoorn 1979).
Literatuur:
W.G. Heeres, ‘Iets over Velius en zijn bronnen’, in: West-Friesland Oud en Nieuw, 26 (1959), 119-134.
L. Hoogeveen, ‘Het belang van Velius en Centen’, in: Oud Hoorn 18 (1996), afl. 4, 152-153.
D. van Miert, ‘De bronnen van Velius. Hoe Petrus Junius over Hoorn ‘mijn geboorteplaats’ schrijft', in: Oud Hoorn 19 (1997), afl. 3, 124-127.
Jan Plekker en Rob Resoort, Theodorus Velius, Kroniek van Hoorn, vertaald op basis van de derde druk van 1648. (Latijnse teksten door Ben Leek. Beeldredactie Gerard Braas en Ton van Weel. Uitgave ter gelegenheid van het 90-jarig bestaan van de Vereniging Oud Hoorn. Publicatiestichting Bas Baltus, 2007. Bronnenreeks Hoorn, deel I)
H.A. van Vessem, 'Driehonderdvijftig jaar geleden stierf Theodorus Velius', in: West-Friesland Oud en Nieuw, 47 (1980), 8-11.
F. Wijdenes Spaans, ‘Dr. Theodorus Velius’, in: West-Friesland Oud en Nieuw 9 (1935), 20-27.
H.E. Wijnman, 'Th. Velius', in: Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, deel IX, kol. 1176-1180.
W P- Winkler Prins Encyclopedie
N.B. Aanvulling 2013: Piet Boon en Marit Veerman-Boon, Doctor Theodorus Velius, Hoorns geneesheer, regent en chroniqueur
Biografische Reeks Hoorn - deel 3. Uitgegeven door de Publicatiestichting Bas Baltus in opdracht van de Vereniging Oud Hoorn, z.j.
Gegevens aangeleverd door: Jaap Raat te Heiloo (2007).
