In zijn tijd waarschijnlijk de rijkste man van het Westfriese platteland
Pieter Jansz. Vriend werd gedoopt te Venhuizen op 16 februari 1770, als zoon van Jan Pietersz. Vriend, landman en Trijntje Ariens Dekkers. Hij huwde te Blokker op 20 februari 1791 met Marijtje Gerrits Stam, dochter van de welgestelde veehouder Gerrit Stam en Maartje Hofland. Het katholieke echtpaar Vriend-Stam kreeg in de loop der jaren twaalf kinderen, waarvan negen de volwassen leeftijd bereikten.
1795: Het jaar van de Bataafse Republiek
Het jaar 1795 is bijzonder. In dat jaar wordt de Bataafse Republiek uitgeroepen. Vrijheid van godsdienst! Openbare ambten, daarvoor alleen toegankelijk voor diegenen die de leer van de gereformeerde kerk waren toegedaan, konden nu ook door rooms-katholieken worden bekleed. Prompt zien we dat vader Jan Vriend in dat jaar optreedt als collecteur van de gemeentebelastingen. Op 8 december van hetzelfde jaar overlijdt deze echter op 60-jarige leeftijd. Pieter en zus Maartje, als de twee enige kinderen, erven samen 30 bunder land en een aanzienlijke som aan contanten. Daarmee behoort Pieter Vriend eensklaps tot de gegoeden van Venhuizen en kan daardoor de functie van zijn vader als collecteur der belastingen overnemen. Twee jaar later, in 1797, wordt Pieter door de inwoners van Venhuizen voor een jaar gekozen tot President van de Municipaliteit van Venhuizen.
Raadslid, wethouder en kerkmeester
In 1803 is Pieter Vriend raadslid en blijft dat tot 1812 als Hem en Venhuizen gezamenlijk een gemeente gaan vormen. Pieter wordt dan 2e assessor oftewel wethouder van de nieuwe gemeente Hem en Venhuizen. In dat zelfde jaar wordt Pieter kerkmeester van de parochie Sint Lucas. Ook die functie zal hij nog vele jaren blijven bekleden. Uit die periode is bekend dat Pieter Vriend voor de nieuwbouw van de kerk tweeduizend gulden schonk. Toen de nieuwbouw van de kerk stagneerde vanwege bouwfraude van de aannemer, schonk Pieter Vriend de parochie nog eens duizend gulden. Maar nu wel in ruil voor twee vaste zitplaatsen in die kerk voor de tijd van honderd jaar, voor hem en zijn vrouw Marijtje en na hun dood, door loting aan twee van hun kinderen. Hij hoopte dat meerdere parochianen zijn voorbeeld zouden volgen, door vaste zitplaatsen in de kerk te kopen voor meerdere jaren. Bedragen van vijftig en honderd gulden of meer. Het kerkgebouw kwam er. De bisschop van Haarlem reisde af naar Venhuizen om het kerkgebouw in te wijden. Door het slechte weer en de toestand van de wegen bleef de bisschop in Hoorn steken. Pieter Vriend liet zijn rijtuig met twee paarden inspannen om Monseigneur op te halen.
Burgemeester
In 1827 zit Pieter Vriend als 1e wethouder de gemeenteraad voor daar burgemeester Wouter Smit ernstig ziek is. In dat zelfde jaar overlijdt deze en wordt Pieter Vriend unaniem door de Raad als de nieuwe burgemeester van Hem en Venhuizen voorgedragen en weldra door koning Willem I benoemd en op 27 oktober 1827 door de gouverneur van Holland, Noordelijk gedeelte, de Heer Tets van Goudriaan, beëdigd.
Uit de raadsnotulen blijkt dat er allerlei nevenfuncties op hem afkomen. Op gemeentelijk terrein wordt hij bullevoogd voor Venhuizen, voorzitter van diverse gemeentelijke commissies en voor het Waterschap Drechterland wordt hij als ‘waarschap’ benoemd. Als waarschap dient Pieter onder meer te zorgen voor de inning van de gelden van de polderlasten.
Overlijden
Op 21 februari 1837, enkele dagen nadat hij 67 jaar was geworden, overlijdt Pieter Vriend na een kortstondige ziekte. Daarmee komt een einde aan een zeer arbeidzaam leven. Naast het vele werk en beslommeringen op de boerderij, het beheer van het vele land dat hij bezat, heeft hij als kerkmeester, wethouder en de laatste tien jaar als burgemeester zich met veel energie ingezet voor het welzijn van de gemeente Hem en Venhuizen.
In de Opregte Haarlemsche Courant de volgende overlijdensadvertentie:
‘Tot mijne en mijner Kinderen en behuwd-Kinderen bittere droefheid, werd de band van ons gelukkig Huwelijk heden gebroken, door het overlijden van
mijnen hartelijk geliefden Man, de Heer Pieter Vriend, in den ouderdom
van zeven en zestig jaren, waarvan ik zes en veertig jaren met hem in den
gelukkigsten Echt heb doorgebracht. Een kortstondige ziekte maakte een einde
aan zijn voor mij en de mijnen zoo dierbaar leven, na voorzien te zijn van de
H.H. Sacramenten der stervenden. Allen die met 's mans goede hoedanigheden
in betrekking als Burgemeester dezer Gemeenten, en met zijn deugdzaam karakter,
met zijnen ijver en met de zorg voor zijn gezin en kinderen bekend zijn, zullen
in mijne regtmatige droefheid wel willen deelen.
Hem en Venhuizen Marytje Stam,
21 Februari 1837. Weduwe P. Vriend.
Pieter Vriend, in zijn tijd de rijkste man van het platteland van Westfriesland?
Uit de Memorie van aangifte der Nalatenschap van Pieter Vriend, opgemaakt op 15 april 1837, blijkt dat door de overledene aan onroerend goed, bestaande uit boerderijen, erven en landerijen is nagelaten:
Te Venhuizen: 103 bunder land en vier huizen/boerderijen met erf.
Te Blokker: 21 bunder land met een huis/boerderij en erf.
Te Oudendijk: 8 bunder land.
Totaal: 132 bunder land en vijf huizen/boerderijen met erf.
Op 7 juni 1837 wordt de inventaris van roerende goederen van de Erven Pieter Vriend opgemaakt ten overstaan van notaris Reinerus Lippits te Hoorn (akte nr. 153). Inclusief levend vee, goud, zilver en contanten in totaal ƒ 9682,00 Opvallend is het aantal schotels, schalen en borden, aardewerk en porselein.
Aan ‘Titels en papieren’ zoals certificaten van Nationale Werkelijke Schuld, onderhandse schuldbekentenissen en obligaties in totaal ter waarde van ƒ 25.000.
Uit het bovenstaande financiële overzicht betreffende zijn bezittingen mag de conclusie getrokken worden dat Pieter Vriend, rond 1830 een van de rijkste, zo niet de rijkste man van het Westfriese platteland was.
Uit de schuldbekentenissen blijkt tevens dat geld lenen toen in hoofdzaak een particuliere aangelegenheid was. Pas met de komst van de Raiffeisenbanken en Boerenleenbanken, eind 19e eeuw, zal dat veranderen.
Archeologisch onderzoek, mei 2016
Na het overlijden van zijn vader in 1795 werd Pieter Vriend met zijn gezin de hoofdbewoner van de kapitale boerderij tussen Hem en Venhuizen.
Uit recent onderzoek, mei 2016, door de Archeologische Dienst West-Friesland o.l.v. drs. Michiel Bartels is gebleken dat de boerderij van Pieter Vriend al rond 1600 moet zijn gebouwd. In 1921 wordt de boerderij gesloopt en vervangen door een nieuwe boerderij. Deze werd op zijn beurt in de jaren zestig afgebroken om plaats te maken voor een modern woonhuis. In 2016 is ook dit huis gesloopt. Klaas Uilkema, landbouwonderwijzer en historisch boerderij-onderzoeker deed vlak voor de sloop in 1921 onderzoek en maakte foto's en reconstrueerde de plattegrond van de oude boerderij. Nu uitgangspunt van het archeologisch onderzoek. Onder de blootgelegde fundering van de oude boerderij zijn anno 2016 in kelders scherven van zeldzame wandtegels uit de 18e eeuw en scherven van Friese schotels aangetroffen. Uit alles blijkt dat de familie Vriend al voor Pieter was geboren een welgestelde familie was.
De boerderij, vlak voor dat deze in 1921 werd gesloopt. (Foto: K. Uilkema)
Bronnen:
- L. Brandts Buys, De landelijke bouwkunst in Hollands Noorderkwartier. Stichting Historisch B oerderij-onderzoek, Arnhem 1974.
- Martin Menger, Tijdlijn van West-Friese stolp in: Dagblad voor West-Friesland , 7 juni 2016.
- Vier eeuwen vrienden in een Venhuizer stolp, Archeologisch en historisch onderzoek van een grote stolpboerderij in: Vrienden van de stolp. Nieuwsbrief nr. 85, juni 2016. Uitgave Boerderijen-stichting.
- RK Statie, sedert 1858 parochie van de H. Lucas, Venhuizen, Westfries Archief, Hoorn.
- Notariële archieven, Meinardus Reinerus Lippits, Inventaris van de nalatenschap der roerende goederen van de erven Pieter Vriend, 7 juni 1837, Akte nr. 153, Westfries Archief, Hoorn.
- Memorie van Aangifte der Nalatenschap van Pieter Vriend, 15 april 1837. Noordhollands Archief, Haarlem.
- … en wij werden vrienden, de geschiedenis van het geslacht Vriend 1664-2001: een kroniek van de familie Vriend uit Venhuizen. auteur: research door Tiny Ruijter, research en tekst Gien Vriend, tekstredactie Regien Ruijter, 2001.
Gegevens aangeleverd en bewerkt door: Jaap Raat te Heiloo (2016).
