Verbanning als zware straf
In West-Friesland is een drietal fraaie en historisch interessante banpalen bewaard gebleven. Eén daarvan, een banpaal uit 1754, staat aan de Streekweg, op de grens tussen Westwoud en Hoogkarspel. Het is tevens de voormalige grens tussen de stede Grootebroek en de stede Westwoud.
De nog ongerestaureerde banpaal uit 1754 omstreeks 1959. (WFA)
Rechts: De gerestaureerde banpaal in 2009. (Foto TM)
Op de zware bakstenen voet staat een zandstenen paal, bekroond door een leeuw, die een schild vasthoudt met daarop het wapen van Westwoud, bestaande uit een dorre boom met in de takken drie vogels. Ze verwijzen naar de drie oorspronkelijke dorpen van de stedeWestwoud: Westwoud, Ooster- en Westerblokker. Die dorpen hebben hetzelfde dorpswapen.
Verbannen uit de stad
In 1675 tekende Hendrick Cornelisz Pot het ‘Kaartboek’ van het Weeshuis met een vrouwe Justitia. Op de kaarten werden de grenzen van het rechtsgebied van de steden nauwkeurig vastgelegd. (WFA)
Op 13 april 1783 ging de 16-jarige Marijtje de Vries op theevisite bij kennissen in Enkhuizen waar onder andere een fraaie zilveren tabaksdoos op tafel stond. Het jonge meisje nam ongemerkt dit kostbare zilverwerk mee naar huis. Daar sloeg ze de tabaksdoos aan stukken en bracht het losse zilver naar de zilversmid van Enkhuizen. Ze kreeg er maar liefst 22 gulden voor, een bedrag gelijk aan het maandloon van een ambachtsman.
In een kleine stad kon dit niet verborgen blijven. Marijtje werd al snel gearresteerd, veroordeeld tot de schandton en daarna voor een periode van maar liefst 25 jaar verbannen uit de stad Enkhuizen.
Uitgestoten
Naast de doodstraf gold verbanning als één van de zwaarste straffen in het middeleeuwse strafrecht. Voor een poorter (burger) van een stad betekende verbanning dat hij voor een bepaalde tijd, of zelfs voor altijd, werd uitgestoten uit de eigen poortergemeenschap.
De voormalige grens tussen Obdam en Hensbroek wordt gemarkeerd door een fraaie zandstenen grenspaal. Het is een obelisk met daarop het wapen van Obdam en het jaartal 1835. De banpaal wordt bekroond met een schaal met een zogenoemde vlampot. (Foto TM)
De banneling moest niet alleen weg uit zijn stad, hij was vaak ook niet meer welkom in een groter gebied. Soms zelfs niet meer in het gehele graafschap Holland. Misdadigers, die wisten dat zij vrijwel zeker tot de dood veroordeeld zouden worden, sloegen in veel gevallen op de vlucht om berechting te voorkomen. Dat leidde dan zonder meer tot verbanning, waarmee zij vogelvrij werden verklaard en dus ook ‘vredeloos’ (rechteloos) geraakten. Hun goederen vervielen dan aan de graaf en zij mochten worden gedood door eenieder!
De banpalen markeerden het rechtsgebied van de stad, de jurisdictie: het gebied waaruit je verbannen kon worden. De voormalige jurisdictie van de stad Hoorn telt nog twee banpalen, één in Schardam en één tussen Avenhorn en Ursem.
Deze banpaal van de stad Hoorn dateert uit 1761 en staat op de Keukendijk in het dijkdorp Schardam. De banpaal is van hardsteen in de vorm van een obelisk waarboven, op een voetstuk, een eenhoorn staat die een schild vasthoudt met het wapen van Hoorn in kleur. (Foto TM)
Op de Walingerdijk tussen Avenhorn en Ursem staat een 18de-eeuwse banpaal, bekroond met een eenhoorn met het stadswapen van Hoorn. Het jaartal 1408 op de paal verwijst naar het jaar van de uitbreiding van het stedelijk rechtsgebied van Hoorn en de omliggende dorpen. (Foto TM)
Links: Tekening van een Hoornse banpaal uit het Kaartboek van het het weeshuis te Hoorn uit 1675. (WFA)
