Steenklomp met te smalle deur
Een bioscoop en een vestiging van McDonald's vallen direct op aan het begin van de Grotewallerweg, de toegangsweg van het industrieterrein de Witte Paal in Schagen. Het grijsgrauwe gebouw daartussenin valt wel erg uit de toon in deze moderne kleurrijke omgeving. In niets wijst de vorm van het pand er op dat we hier te maken hebben met een rijksmonument. Toch is het in 1996 op de monumentenlijst geplaatst als bouwwerk van historische waarde.
De ingangspartij van de aggregaatbunker van Schagen in 2010. (Foto TM)
Het uiterlijk is eenvoudig te beschrijven. Een kolos van gewapend beton, vrijwel een kubus, met afmetingen van tien bij tien bij dertien meter en muren van gemiddeld twee meter dik. Een paar kleine ventilatieopeningen hoog boven de grond en de oorspronkelijke opening aan de westzijde.
In de jaren zeventig heeft de PEN de bunker nog enige tijd als tussenstation gebruikt. (Coll. N.J. Grooff, Schagen)
Waarom het gevaarte ondanks zijn povere uiterlijk toch op de lijst is terechtgekomen, heeft te maken met de tragische omstandigheden waaronder de bouw heeft plaatsgevonden.
Kamp bij 't Zand
In 1942 moesten alle joden in Nederland zich melden om naar een onbekende bestemming te worden overgebracht. Voor één groep joodse landgenoten gold een andere regeling. Dat waren de gemengd gehuwden. Velen van hen werden vooralsnog geplaatst in binnenlandse kampen en moesten meewerken aan de bouw van objecten die voor de Duitse verdediging van belang konden zijn. Westelijk Nederland had veel van die objecten, omdat de bezetter vanuit het westen een invasie van de geallieerden verwachtte. De zogenoemde Atlantikwall besloeg vrijwel de hele kustlijn en een brede strook daarachter.
Ten tijde van de Duitse bezetting was het in Schagen een komen en gaan van militairen. Op de foto staat het officierskorps in de zomer van 1943 voor het wachthuisje van de politieschietbaan. (Coll. N.J. Grooff, Schagen)
Voor het inrichten van het gebied waren veel arbeiders nodig. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er in de directe omgeving werkkampen werden opgetrokken. Eén van die kampen lag bij 't Zand in de gemeente Zijpe. Over de behandeling van de kampbewoners bestaan niet al te ongunstige verhalen. Er moeten veel intellectuelen en kunstenaars in de groep hebben gezeten. Naar verluid waren daar ook leden van het Concertgebouworkest bij.
Na de oorlog moesten in Schagen maar liefst 93 bunkers worden opgeruimd. (Coll. N.J. Grooff, Schagen)
De commandant was redelijk humaan, de bewoners van 't Zand meelevend en de bewaking soepel. Er mocht zelfs openlijk worden gemusiceerd. Ook was het plaatselijk café geen verboden terrein en bezoek van de niet-joodse partners was toegestaan. Daarbij gaven particulieren dan logeergelegenheid.
Toen de oorlog ten einde liep zijn veel geïnterneerden gevlucht, vaak geholpen door de dorpsbewoners.
Apotheose
Een belangrijk strategisch element bij oorlogsvoering is de energievoorziening. Voor de elektrische energie van de verdedigingslinie waren onkwetsbare gebouwen gewenst. Er moest een zware bunker komen voor een voedingsapparaat dat het kustgebied in de Noordkop van de juiste elektrische spanning kon voorzien. Dat werd de bunker in Schagen. Daar was vóór de oorlog al een terrein in gebruik bij het elektriciteitsbedrijf.
Het interieur van de aggregaatbunker. (Foto N.J. Grooff, Schagen)
De bewoners van het kamp bij 't Zand werden tewerk gesteld bij de bouw van deze bunker. De omstandigheden waaronder zij hebben gewerkt, laten zich raden. Toen de steenklomp klaar was, kwam de wrange apotheose. De apparatuur die naar binnen moest worden gedragen, kon er niet in: de deur was te smal. Er is niet geprobeerd om het gat verder uit te hakken, daarvoor was de bunker te sterk gemaakt. Het gebouw heeft nooit dienst gedaan en staat tot op de dag van vandaag leeg als symbool van zinloosheid. Het is wel gebruikt door de PEN en als galerie.
Duitse stafmuzikanten geven een opvoering in de openlucht voor café Boontjes op de Markt. Dergelijke optredens waren uiteraard bedoeld om de nodige goodwill te kweken onder de bevolking, al werd dit optreden waarschijnlijk georganiseerd naar aanleiding van een bezoek van een generaal. (Coll. N.J. Grooff, Schagen)
