Ooit de Rijn van West-Friesland
De Kromme Leek is de enige voormalige veenrivier, die nog herkenbaar is op de kaart van West-Friesland. Vanaf de Hoornseweg tussen Wognum en Hoorn tot aan Wervershoof trekt de Kromme Leek zijn spoor in het landschap. Het fietspad ‘Over de Leek’ vormt een mooie mogelijkheid om kennis te maken met deze historische veenstroom. Twee bruggen op de route tussen Nibbixwoud en Zwaagdijk-West bieden fietsers en wandelaars fraai uitzicht over het meanderende water.
Satellietfoto van een deel van de loop van de Kromme Leek ter hoogte van de Rijweg en de Van der Deureweg in Zwaagdijk. (Google Maps)
Bijna zeven kilometer lang loopt de Kromme Leek ten zuiden van Nibbixwoud en Hauwert dicht bij de Zwaagdijk, om dan nog ruim drie kilometer noordwestelijk door het landschap te stromen naar de Neuvel bij Wervershoof, waar de Kromme Leek eindigt.
De Kromme Leek richting Zwaagdijk-Oost. (Foto TM)
Machtige veenrivier
Zo'n 2.500 jaar stroomt de (Kromme) Leek al door West-Friesland. In de huidige tijd is het een pittoresk meanderend watertje door een gebied dat wordt bedreigd door nieuwbouwplannen, maar ooit was het een machtige veenrivier, die uitwaterde in het Flevomeer. Rond het jaar 900 vestigden zich de eerste bewoners in het gebied van Wognum, een veen-landschap met hogere en lagere delen, waar kleinere veenstroompjes hun water in de Leek loosden. De eerste ontginners gebruikten het hoogte verschil bij het graven van sloten om het veen te ontwateren. Het afwateren van het veen leidde tot bodemdaling, met als bijbehorend gevolg dat de rivier steeds breder werd. Dat gaf wateroverlast en om die in te dammen werd omstreeks 1300 onder meer de Zwaagdijk aangelegd door het ambacht Drechterland.
De Kromme Leek vanaf de brug in de Van der Deureweg. (Foto TM)
Oorspronkelijk was de Kromme Leek de grens tussen Drechterland en de Vier Noorder Koggen. Vandaar dat mensen die aan de noordkant van de Zwaagdijk woonden, dus tussen de Kromme Leek en de dijk, de ‘Drechters’ werden genoemd. De Zwaagdijk is ook altijd door Drechterland onderhouden, de Vier Noorder Koggen betaalden niet mee. Uiteindelijk is de Zwaagdijk de grens tussen beide ambachten geworden.
De Cromme Leeck
Eén van de tegenstanders van de nieuwbouwplannen in het gebied van de Kromme Leek is de in 1997 opgerichte historische stichting De Cromme Leeck. Deze heeft als werkgebied de regio Wognum, Nibbixwoud en Zwaagdijk-West en ontleent zijn naam aan het voormalige veenriviertje. Overigens is de stichting niet opgericht met het doel de Kromme Leek te beschermen. De oprichters zochten naar een overkoepelende naam, die ook met de historie van het gebied te maken moest hebben.
De Cromme Leeck werd de naam van deze club die zich bezighoudt met geschiedenis. De schrijfwijze van de naam is ontleend aan een kaart in het Kaartboek van het Hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland (eerste druk 1680).
Boven: De Kromme Leek met damsluisje. (Foto TM)
Bedreiging
Het in 2008 geopende fietspad ‘Over de Leek’ tussen Nibbixwoud en Zwaagdijk-West biedt een milieuvriendelijke manier om het historisch interessante stroomgebied van de Kromme Leek te verkennen. Ruilverkavelingen hebben de loop van het oude water gerespecteerd, maar de bedreiging komt inmiddels van een andere kant.
De brug over de Kromme Leek vanaf de Markerwaardweg richting Wervershoof. (Foto TM)
In een ontwerp-structuurvisie van de provincie Noord-Holland wordt gesproken over toekomstig ‘landschappelijk wonen’ in de streek ten noorden van de Zwaagdijk. En projectontwikkelaars hebben al plannen geopperd om het gebied van de Kromme Leek te gaan bebouwen; ideeën die de cultuur-historische waarde van dit monument zouden aantasten. De gemeente Medemblik, waaronder dit gebied valt, is faliekant tegen, evenals een aantal andere
De Kromme Leek vanaf de Hoornseweg richting Zwaagdijk-Oost. (Foto TM)
