Geronk in de nacht boven West-Friesland

In Zwaagdijk-Oost, zo'n 25 meter achter woonhuis nummer 30, staat ietwat verloren in het land een bescheiden monument dat herinnert aan een gebeurtenis in de Tweede Wereldoorlog. Oudere West-Friezen weten nog hoe het geluid klonk van overvliegende geallieerde bommenwerpers. Op weg naar hun doelen in Duitsland – of op de terugweg. Veel toestellen werden neergeschoten en trokken letterlijk diepe sporen in het landschap. Soms werden bemanningsleden pas vele jaren later geborgen. Monumenten, zoals in Zwaagdijk-Oost, gedenken de geallieerden die hun leven gaven voor de vrijheid.


Twee propellervinnen als monument ter herinnering aan de zes RAF-bemanningsleden die omkwamen na het neerstorten van hun bommenwerper op 13 juni 1941. (Foto TM)

De geallieerde bommenwerpers vlogen vaak 's nachts, omdat ze dan moeilijker te zien waren voor de Duitse jagers die probeerden te voorkomen dat de bommenlast op hun vaderland werd uitgestort. Veel van de geallieerde vliegtuigen liepen tijdens hun missie schade op en waren gedwongen om laag vliegend te proberen thuis te komen. Zij vormden dan een makkelijk doelwit voor vijandelijke jagers en luchtafweer.

Diep in de bodem

Ook boven West-Friesland werden heel wat geallieerde toestellen neergeschoten. Ze boorden zich door hun snelheid vaak diep in de slappe kleibodem. Het was in die oorlogstijd dikwijls niet mogelijk om alle resten van vliegtuig en inzittenden te bergen.
Direct na de oorlog wilde men die periode snel vergeten. Aan de ‘crash-locaties’ werd lang geen aandacht meer besteed. Pas veel later vond men het toch wel van respect getuigen om stoffelijke resten alsnog de begrafenis te geven die zij eigenlijk in de oorlog hadden verdiend.
Veel toestellen zijn boven de grond gehaald, munitie en bommen onschadelijk gemaakt en stoffelijke resten plechtig begraven of overgedragen aan familie uit het buitenland. De sporen van de crash-locaties zijn verdwenen in het landschap, maar monumenten herinneren op diverse plaatsen in West-Friesland aan de neergestorte geallieerde vliegtuigen. Vaak siert een vliegtuigpropeller, of een deel daarvan, dit eerbetoon aan de vliegtuigbemanningen, die hun leven gaven in de oorlog tegen de Duitsers.


Het monument in Opmeer ter herinnering aan het omkomen van zeven bemanningsleden van een Engelse Short Stirling bommen werper op 11 mei 1941. De bemanning is begraven in Bergen. (Foto Niels Kunis)

Berkhout

Ook in Berkhout staat zo'n monument, te vinden aan het Westeinde, geplaatst in 2004 om de bemanning te gedenken van de Britse Handley Page Hampden bommenwerper, die daar op 8 november 1941 neerstortte in een weiland. In Opmeer bevindt zich sinds 2004 langs de A.C. de Graafweg een gedenkteken voor de op 11 mei 1941 omgekomen zeven bemanningsleden van een Engelse Short Stirling bommenwerper.

Oorlogsmonument bij het gemeentehuis van Wervershoof. Het werd in 1947 onthuld ter nagedachtenis aan een tiental omgekomen geallieerde militairen en mensen van het verzet. (Foto TM)

Een monument bij de kerk in Midwoud herdenkt de achtkoppige Amerikaanse bemanning van een B-17G – bijgenaamd ‘Vliegend Fort’ – bommenwerper, die op 20 januari 1945 verongelukte. Sinds 4 mei 2009 staat in Andijk aan de Hoekweg een gedenksteen ter nagedachtenis van de vijf Poolse bemanningsleden van een RAF Wellington-bommenwerper, die in de nacht van 25 op 26 februari 1942 om het leven kwamen.
Het eerder genoemde monument in Zwaagdijk-Oost, eveneens gesierd met propellerrestanten, gedenkt de zes geallieerden, die vlakbij die plek hun leven verloren in de nacht van 12 op 13 juni 1941.

Luchtgevecht

Ze waren met hun Vickers Wellington-bommenwerper op de terugweg uit Duitsland. Het toestel was mogelijk al beschadigd, toen het boven het IJsselmeer werd opgemerkt door een Duitse jager. Er volgde een luchtgevecht waardoor de bommenwerper, die werd gevlogen door de commander Robert Chisholm, niet meer in staat was in de lucht te blijven en neerstortte op een stuk bouwland aan de Zwaagdijk te Wervershoof.
Van de zes bemanningsleden in het toestel trof men in juni 1941 alleen het lichaam aan van flight sergeant John K.E. Horniman. Hij werd begraven op de geallieerde begraafplaats aan de Kerkedijk in Bergen, waar meer dan 250 soldaten uit de Gemenebest hun laatste rustplaats hebben gevonden.
Pas in 1966 werden de resten van de overige vijf bemanningsleden boven de grond gehaald en met gepaste eer ter aarde besteld op verscheidene oorlogsbegraafplaatsen. Ook het oorlogsmonument aan het Raadhuisplein in Wervershoof vermeldt de namen van de omgekomen vliegtuigbemanning.