Kruiend ijs richtte in 1891 veel schade aan

Van het oude Andijk is veel verdwenen, onder meer doordat de weg onderlangs de dijk is verbreed waartoe heel wat huizen zijn gesloopt. Het zijn dan ook alleen nog oude foto's en tekeningen, die in beeld kunnen brengen hoe het er hier, op deze plek aan de Oosterdijk in Andijk, heeft uitgezien na de gebeurtenis, die als de ‘IJsschuiving in de winter van 1890-1891’ de geschiedenisboeken is ingegaan. Een verbrande smederij en een zwaar beschadigde openbare school waren de ernstigste gevolgen.

Tekening van de Oosterschool die op 14 januari 1891 door het kruiend ijs werd verwoest. (Pc)

In de geschiedenis van West-Friesland is het altijd weer het water geweest dat een bedreiging vormde. Maar soms was ijs een groter gevaar. Aan het eind van strenge winters kon het gebeuren dat door de ingevallen dooi de bevroren zee smolt, waarop de wind de ijsschotsen opstuwde tot grote hoogte en de dijk werd bedreigd door de kracht van het kruiende ijs. Dat gebeurde in de winter van 1891 in Andijk.


Gezicht op de Oosterdijk van Andijk. (Foto TM)

Dikke laag ijs

Op woensdagavond 14 januari 1891 had de smid aan de Oosterdijk, met de toepasselijke achternaam Smit, gasten op bezoek. Men zat dicht bij de kachel, dronk koffie en legde een kaartje. De noordwestenwind gierde om het huis. Het was springvloed, maar de zee was bedekt met een dikke laag ijs. Het was eind november van het jaar daarvoor gaan vriezen en dat hield niet meer op. De temperatuur daalde herhaaldelijk tot onder de tien graden vorst. Botkloppers trokken met hun sleden het ijs op om bijten te hakken waarin ze netten lieten zakken. Door aanhoudend op het ijs te bonken, joegen ze de vis op.
Waaghalzen maakten de overtocht naar Stavoren over het ijs en keerden triomfantelijk terug. Arme mensen leden honger en kou. Schaatsers verongelukten doordat ze in een wak reden. Er waren meldingen van kinderen die dood vroren. Wie het kon betalen, stookte de kachel roodgloeiend maar kreeg het huis daarmee niet warm.


Twee foto's van de Enkhuizer fotograaf A. Dekema van het kruiende ijs, waarschijnlijk gemaakt bij de Fluithoek in Andijk. Door het ijs werden enkele huizen en de Oosterschool vernietigd en vloog de smederij in brand. De Enkhuizer Courant schreef op 16 januari dat mensen die rustig in huis zaten ineens werden opgeschrikt door geweldige schokken die aan een aardbeving deden denken. (WFA)

Enorm lawaai

De bezoekers bij smid Smit schrokken plotseling op door een enorm lawaai, alsof er bommen ontploften. Het huis schudde, de muren kraakten. De smid en zijn bezoek vlogen overeind en renden door de achterdeur naar buiten. In het stikdonker was nauwelijks te zien wat er aan de hand was.
Door het geweld rolden bij de smid de kachel en de olielamp om, er ontstond brand. Bij het licht van de vlammen zagen de bewoners van de omliggende huizen, waarvan soms de hele voorgevel was weggedrukt, dat een enorme ijsmassa over de dijk werd gestuwd.
De volgende morgen kon men bij het grijze daglicht zien wat het ijs had aangericht. De smederij was verbrand. Een winkeltje geheel vernield. Bij sommige huisjes langs de dijk was het ijs door deuren en ramen naar binnengeschoven en waren de kamers gevuld tot aan de zoldering. De openbare school aan de Oosterdijk was zwaar beschadigd.
In de weken daarop was men met man en macht bezig om het ijs weg te scheppen en op de dijk een doorgang te maken voor mensen en wagens.

Enkele huizen en de school die het dichtst onder de dijk stonden werden vernield door het kruiende ijs. Het kostte veel tijd en mankracht alles weer te herstellen, hoewel hier tegenwoordig niets meer aan herinnert. De Oosterdijk werd na 1916 verzwaard, waardoor tal van huizen moesten worden gesloopt. Verder landinwaarts werden nieuwe woningen neergezet. (Foto G. de Vries, Andijk)

Toen na vele weken eindelijk het ijs was gesmolten, kon met het herstel van de huizen worden begonnen. De bestuurders van Drechterland, het dijkbeherende waterschap, constateerden dat het ijs grote schade had aangericht aan de keien van de dijkverzwaring, die door de kracht van het ijs waren meegesleurd.