Volksontwikkeling door kenniswerving
Ongeveer in het midden van het beschermde dorpsgezicht van Twisk staat een huis. Er staan veel mooiere, monumentale panden in dit West-Friese lintdorp, maar van deze bijzondere woning (K 70/K 70a) trekt de hele dorpsgemeenschap nog altijd profijt. Dankzij het Departement Twisk van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen, dat na de bevrijding in 1945 genoemd pand kocht.
Dorpsweg in Twisk omstreeks 1920 met links café De Hoop. In het café werden ook huishoudelijke artikelen en grutterswaren verkocht. Het pand werd in 1946 door het Nut gekocht en omgebouwd tot een kleuterschool. (Pc)
Bij volle maan
Daarmee kreeg de Stichting Neutrale Nutskleuterschool de beschikking over een ruimte met een vloeroppervlakte van 72 vierkante meter. Het kleuterschooltje De Woelige Hoek kon van start.
Nadat de overheid in de loop van de 20ste eeuw het onderwijs onder haar hoede nam, werd het schoolgebouw verkocht. Van de opbrengst werd een fonds gevormd, dat allerlei activiteiten binnen de eigen dorpsgemeenschap ondersteunt.
Jan Nieuwenhuyzen, doopsgezind predikant in Monnickendam, legde samen met zijn zoon Marinus, arts in Edam, in 1784 het fundament voor de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. Een genootschap, dat zich richtte op volksontwikkeling door kenniswerving. Eind 19de eeuw was in vrijwel alle West-Friese dorpen, waarin protestanten de meerderheid van de bevolking vormden, het verenigingsleven verrijkt met een Departement van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, kortweg het Nut genoemd.
In de maanden september tot april organiseerde het Nutsbestuur in het café bijeenkomsten, waarin een spreker werd uitgenodigd om over een bepaald onderwerp een inleiding te komen houden. In het begin werden die bijeenkomsten bij volle maan gehouden, want straatverlichting was er nog niet. Twee keer per jaar werden er ‘vrouwenavonden’ gehouden, extra feestelijke avonden waarop vrouwen met hun man meekwamen.
De Dorpsweg in de zomer van 2009 vanuit hetzelfde standpunt. (Foto TM)
Spaarbank
In sommige dorpen werden Nuts kleuter- en lagere scholen gesticht, voorzien van schoolboeken, geschreven in eenvoudige taal. Ook hadden diverse dorpen een Nutsbibliotheek of een Nutsspaarbank. Via het Nut regelden de dorpsbewoners dat allemaal zelf.
In de loop van de 20ste eeuw nam de overheid de scholen over. De spaarbanken belandden via fusies uiteindelijk onder de vlag van Fortis en de meeste bibliotheken gingen op in een grotere organisatie.
Binnen de Omringdijk zijn slechts vier departementen de 21ste eeuw binnen getreden: Winkel, Twisk, Abbekerk-Lambertschaag en Enkhuizen. De monumentale hervormde kerk van Twisk biedt nog onderdak aan de Nutsbibliotheek. Die van Abbekerk-Lambertschaag is gehuisvest in het dorpshuis en mede dankzij het fonds van datzelfde departement kan er worden gewandeld over het Pannepad, aangelegd tussen Lambertschaag en Aartswoud.
