De eerste kerken
Vanuit de abdij van Egmond werden vele kerken in West-Friesland gesticht. Tekening van Cl. van der Heck, 1650. (Abdijmuseum Egmond)
Missionarissen waren echte predikers, die prachtig konden vertellen. Zij bereikten in de eerste plaats de sociale bovenlaag, de vrije mannen van de stam. Waren die eenmaal gewonnen, dan volgde de rest vrij gemakkelijk. De onderste lagen van de maatschappij bereikte men niet: van massabekering was dan ook zeker geen sprake.
Op hun beurt ontvingen de missionarissen bescherming van diezelfde bovenlaag. Adellijke families schonken landgoederen aan de Kerk, stichtten kerken en kloosters om hun zielenheil te garanderen en benoemden zelf de pastoors en abten. In de boekwerken die in deze kloosters werden geschreven, staan de eerste berichten over West-Friesland.
Dr. W.J.F. Nuijens (1823-1894), ruim veertig jaar huisarts in Westwoud, was een bekend historicus, die de Nederlandse katholieken de hun toekomende plaats in de kerkgeschiedenis teruggaf. In de parochiekerk van Westwoud werd in 1899 deze gedenkplaat onthuld. (AWG)
Ook de stichting van de abdij van Egmond was te danken aan wereldlijke heersers. Graaf Diederik II van Holland liet in 950 Benedictijner monniken uit Gent komen en een stenen kerk bouwen ter vervanging van het nonnenklooster dat zijn vader, Diederik I, daar had gesticht en waarnaar op 15 juni 922 de overblijfselen van Adalbertus waren overgebracht.
De 15de-eeuwse doopvont uit de hervormde kerk van Hoogwoud, waar volgens de legende in 715 de mislukte doop van de heidense koning Radboud plaats vond. (AWG)
Diverse nieuwe kerken werden vanuit Egmond gesticht. Op de kerkenlijst van de abdij uit het jaar 1080 staan de namen van kerken te Broek op Langedijk, Oterleek, Ursem, Hensbroek, Obdam en Wadway. De eerste (houten) kerk van Schagen is waarschijnlijk gebouwd op het bezit dat de abdij had in de ‘villa Scagha’, een geschenk van graaf Diederik II. Tot 1200 zijn alle leden van de grafelijke familie in de abdij begraven: de graven, hun echtgenotes en kinderen. De Egmondse abdij steunde de grafelijke politiek tegenover de Westfriezen. Een en ander leverde de abdij heel wat voordelen op. Rond het jaar 1200 worden de bezittingen van Egmond geschat op 2800 ha. bebouwbaar land.
De belangstelling van de wereldlijke machthebbers voor kerken en kloosters was toen al sterk verminderd omdat niet zij, maar de Kerk de keuze en benoeming van bisschoppen en priesters in handen had gekregen.
Miniatuur van Willibrords metgezel Adalbertus, wiens gebeente in Egmond wordt bewaard. Rechts, heel nederig, de fiere graaf Diederik II van Holland, die in 950 Benedictijnen uit Gent liet overkomen. De afbeelding is afkomstig uit een Gents handschrift van omstreek 950.
Middeleeuwse sfeer
In de middeleeuwse Westfriese dorpen en steden was iedereen katholiek, al liet de geloofskennis veel te wensen over. Heiligenverering, vooral de Mariadevotie, en het geloof in wonderen waren buitengewoon groot. De Noorderkerk van Hoorn werd in 1426 gebouwd op de plek waar Claes Molenaer en zijn vrouw 's nachts een Mariabeeld aan de hemel zouden hebben gezien.
Bij De Keins bij Schagen spoelde in 1510 een Mariabeeld aan. Het huisje aan de Westfriese Omringdijk waar het beeldje onderdak vond, werd middelpunt van verering. Het water in de nabijgelegen put had bovennatuurlijke eigenschappen, zo werd verteld. In de Sint-Pancraskerk van Enkhuizen werd tussen 1515 en 1572 een wonderdadig kruisbeeld vereerd.
