Twintig eeuwen West-Friesland, de Westfriezen en hun kleurrijke Westfriezen

Jo Willebrands (1909) ‘De vliegende kardinaal’

Jo Willebrands, ‘de vliegende kardinaal’, zo werd de aartsbisschop van Utrecht wel genoemd in de zeven jaar dat hij tussen Rome en de Domstad heen en weer vloog. De Westfriese theoloog uit Bovenkarspel wijdde zich vanuit het Vaticaan al jaren aan de oecumene, de contacten met andere kerken. Hij blééf dat ook toen hij de leiding kreeg over de roomskatholieke kerk in ons land (1976-1983). Willebrands vloog naar her en der voor overleg met andere kerkgenootschappen als bruggenbouwer tussen religies. Hij vergezelde ook paus Paulus VI op diens oecumenische reizen. Willebrands stond bekend als de kardinaal om de Eenheid der Christenen te bevorderen. Paus Johannes Paulus de XXIII had hem daarvoor in 1960 naar het Vaticaan gehaald. Hij begon er als secretaris, later was hij voorzitter, jaren lang.

Portret van kardinaal Willebrands. Na zijn priesterwijding studeerde Willebrands tot 1937 te Rome en werd na de Tweede Wereldoorlog een van de leidende figuren in de oecumene. In 1978 behoorde hij tot de kanshebbers om tot paus te worden gekozen. (Tubantia, Enschede)

Willebrands werd in 1964 gewijd tot bisschop, in 1969 werd hij kardinaal en in 1976 volgde hij kardinaal Alfrink als aartsbisschop in Utrecht op. Hij bleef echter ook de leider die in het Vaticaan de eenheid bevorderde. Aan het dubbele werk kwam echter een ommekeer in 1983. Zijn plaats als aartsbisschop werd toen ingenomen door bisschop Simonis van Rotterdam. De Westfries heeft daarover toen openlijk zijn teleurstelling laten blijken; hij overigens niet alleen binnen katholiek Nederland. Willebrands ging terug naar Rome, vooral voor de contacten in Oost-Europa en Amerika.

Overleg in de lift
Joannes Gerardus Maria werd op 4 september 1909 geboren als oudste zoon van zes kinderen van H.P. Willebrands en A.M. Kok, die betaalmeester was van de groente-en fruitveiling in Grootebroek. Jo werd op 26 mei 1934 tot priester gewijd, was drie jaar in Amsterdam werkzaam, daarna aan het groot seminarie Warmond en werd voorzitter van de pas opgerichte Willibrordvereniging. Toen hij definitief aan het Vaticaan was benoemd, kreeg hij in 1965 de leiding van een werkgroep van theologen, samen met W.A. Visser 't Hooft, secretaris-generaal van de Wereldraad van Kerken.
Jo Willebrands ging vooral naar Oost-Europa, met name Rusland, voor bestudering van orthodoxie en overleg met de metropolieten. In Amerika ging het vooral om bestudering en samenspraak van het jodendom. Er kwamen ook Russische orthodoxen naar Rome. Eenmaal, zo heet het, zou de kardinaal een ongestoord overleg hebben gehad in een lift. De journalisten begrepen er niets van, zij wachtten een kwartier tevergeefs. Niet bekend is of de lift daarbij heen en weer ging, maar er zal zeker wel wat gebeurd zij...
In 1988 werd Jo Willebrands tot curie-kardinaal benoemd; hij behoorde tot de leiding van de katholieke kerk in de wereld. Tien jaar eerder, oktober 1978, was Jo Willebrands reeds ‘papabel’ geweest, dat wil zeggen dat hij genoemd werd als mogelijke kandidaat voor het pausschap, maar de stemming bleef steken. Toen werd onverwacht de Pool Woytila gekozen.
In 1997 kwam Jo Willebrands definitief terug naar Nederland. Hij woont nu in het klooster der Franciscanessen in Denekamp. Daar heeft hij in 1999 in groot gezelschap zijn negentigste verjaardag gevierd. Er waren vele Westfriezen, ook zijn broer Jaap die 50 jaar missionaris in Suriname was geweest.

Gebruikte afkortingen:

© 2000 Uitgeverij Waanders b.v., Zwolle
Druk: Waanders Drukkers, Zwolle
ISBN 90 400 1108 7